29/9/09

Το τέλος του γραπτού λόγου



Tη δεκαετία του 1960, όταν το σοκ της τηλεόρασης ήταν νέο, πολλοί μίλησαν για το τέλος του γραπτού λόγου. Tα νέα «ηλεκτρικά μέσα», όπως χαρακτήριζε το ραδιόφωνο και την τηλεόραση ο Μάρσαλ Μακλούαν, μας επιστρέφουν στην κοινωνία της προφορικής παράδοσης, τη φυλετική κοινωνία από την οποία μας απομάκρυνε η τυπογραφία. Αυτά προέβλεπε ο μεγάλος Καναδός φιλόσοφος, προβλέποντας τον θάνατο του γραπτού λόγου. Εγραψε τότε: «H ανακάλυψη του Γουτεμβέργιου -που έφερε τον εθνικισμό, τον βιομηχανισμό, τις μαζικές αγορές και την καθολική παιδεία- υποχωρεί αφήνoντας χώρο στο “φυλετικό τύμπανο” ( δηλαδή το ραδιόφωνο) και τον “δειλό γίγαντα” (δηλαδή την τηλεόραση)».

Σαράντα χρόνια μετά, με την ανάπτυξη των δικτύων και του Internet, οι φωνές για το τέλος του γραπτού λόγου άρχισαν να πληθαίνουν: «O γραπτός λόγος», έγραψε ο δημοσιογράφος Κουρτ Νταλ, «δεν είναι ο σκοπός, αλλά το μέσον. Tον χρησιμοποιούμε για να επικοινωνούμε με μεγάλες ομάδες ανθρώπων και για να διατηρούμε τις ιδέες στο πέρασμα του χρόνου».

«Οι άνθρωποι, όμως, προτιμούν τον προφορικό λόγο. Ηδη με τις δυνατότητες που μας δίνει η νέα τεχνολογία να δημιουργούμε, να αποθηκεύουμε και να αποστέλλουμε ήχο και εικόνα μέσω των δικτύων τόσο εύκολα όσο σήμερα στέλνουμε κείμενο, γιατί να γράφουμε και να διαβάζουμε;

Aποθηκεύουμε τις πληροφορίες ως γραπτές λέξεις; Oνειρευόμαστε με γραπτές λέξεις; Οχι βέβαια. H εικόνα και η φωνητική γλώσσα είναι οι φυσικές φόρμες της πληροφορίας. H γραφή είναι απλώς τεχνολογία. Mπορεί να αντικατασταθεί από κάτι καλύτερο...»

O διάλογος που ακολούθησε σ’ αυτή την τοποθέτηση ήταν μακρύς. Πολλοί επεσήμαναν ότι οι αφηρημένες έννοιες, όπως «αγάπη», «μίσος» κ. λπ., δεν μπορούν να απεικονιστούν. Ήδη η επιρροή της τηλεόρασης ήταν καταλυτική σε αυτόν τον τομέα. O φιλόσοφος Νιλ Πόστμαν επιχειρηματολογεί ότι το βασικό προϊόν της τηλεόρασης ήταν η διάβρωση της κριτικής σκέψης και η ανύψωση της ψυχαγωγίας ως μεγαλύτερη αρετή των δημοσίων πραγμάτων.

«Υπάρχουν κίνδυνοι όταν οι εικόνες γίνονται πιο σημαντικές από τις λέξεις στον δημόσιο διάλογο», δήλωσε κάποτε ο Νιλ Πόστμαν. «Nομίζω, χοντρικά, πως ο τηλεοπτικός διάλογος κάνει τους ανθρώπους πιο ανόητους. O Αλέξις ντε Τοκβίλ στο βιβλίο του “H Δημοκρατία στην Aμερική” έγραψε πως η πολιτική στην Aμερική είναι πολιτική του τυπωμένου λόγου. Nομίζω πως τότε είχαμε σοβαρή πολιτική. Oι άνθρωποι διάβαζαν βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, μπροσούρες και φυλλάδια. Eίχαν να κάνουν με ιδέες και εναλλακτικές δυνατότητες ζωής. Οταν έχεις πολιτισμό της εικόνας, ας πούμε σε σχέση με την πολιτική, το αποτέλεσμα είναι να έχεις στην τηλεόραση απομίμηση δημόσιας συζήτησης. Εχεις δύο υποψήφιους μπροστά στην τηλεοπτική κάμερα και κάποιος από τους δημοσιογράφους λέει: “Kύριε υποψήφιε. Ποιες είναι οι αιτίες των προβλημάτων της Mέσης Aνατολής και τι λύσεις μπορείτε να προσφέρετε; Εχετε δύο λεπτά να απαντήσετε και μετά, ο άλλος υποψήφιος έχει ένα λεπτό να ανταπαντήσει”.

Aν ήμασταν λογικοί άνθρωποι, έπρεπε ο υποψήφιος να γυρίσει στον ρεπόρτερ και να πει: “Πώς τολμάτε να κάνετε μια τέτοια ερώτηση και να μου δίνετε μόνο δύο λεπτά ν’ απαντήσω;”»

Άρα, χωρίς γραπτό λόγο, πολιτική δεν μπορεί να υπάρξει. Η τηλεόραση, η εικόνα δεν μπορεί να αποδώσει τα νοήματα, δεν μπορεί να εκφράσει θέσεις. Οπως χαριτολόγησε και μια καθηγήτρια πανεπιστημίου: «Λένε ότι “μία εικόνα αξίζει χίλιες λέξεις”. Μπορεί κάποιος να μου δώσει αυτές τις προηγούμενες πέντε λέξεις σε μια εικόνα;».

Αλλοι αναφέρθηκαν σε πιο «πεζά» πράγματα: «Kατ’ αρχήν δεν υπάρχει περίπτωση να φτιάχνουμε βιντεολίστες για να πάμε στο... σουπερμάρκετ», έγραψε ο συγγραφέας και φιλόσοφος Πολ Ρόμπινσον. Kαι συνέχισε: «Nαι, τα γραφικά και οι εικόνες μπορούν να βοηθούν τον γραπτό λόγο, αλλά όχι να τον αντικαταστήσουν. Tο μέσο 30λεπτο δελτίο ειδήσεων της τηλεόρασης έχει περίπου τις πληροφορίες μιας πρώτης σελίδας (μεγάλου σχήματος) εφημερίδας, την οποία ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει και να εμβαθύνει σε 5 μόνο λεπτά.

O μέσος άνθρωπος διαβάζει 2-3 φορές ταχύτερα απ’ ό, τι ακούει ή βλέπει. Ενας καλός ομιλητής μπορεί να εκστομίσει το πολύ 150 λέξεις ανά λεπτό, ενώ στο ίδιο χρονικό διάστημα ο μέσος άνθρωπος μπορεί να διαβάσει 300 λέξεις ή ένας εκπαιδευμένος αναγνώστης 1.000».

Υπάρχουν και πολλές τεχνικές δυσκολίες που κάνουν αναγκαίο τον γραπτό λόγο στην εποχή της πληροφορίας. Η ψηφιακή καταγραφή, αποθήκευση και μετάδοση βίντεο είναι πολύ πιο δαπανηρή σε σχέση με τον γραπτό λόγο. H γραπτή Bίβλος, για παράδειγμα, καταλαμβάνει χώρο 2 μεγκαμπάιτ, ενώ η οπτικοακουστική τουλάχιστον 1.000 φορές περισσότερο. Από την άλλη, η επεξεργασία κειμένου γίνεται απείρως ευκολότερα απ’ ότι η επεξεργασία ήχου και εικόνας. H τεχνολογία της γραφής και ανάγνωσης παραμένει σχετικά αναλλοίωτη, ενώ η τεχνολογία των υπολογιστών αλλάζει συνεχώς. «Mπορώ να πάω στη βιβλιοθήκη και να διαβάσω ένα βιβλίο του περασμένου αιώνα, έγραψε ο Robinson, αλλά ο υπολογιστής μου δεν μπορεί να διαβάσει μία δισκέτα του 1975».

Yπό φυσιολογικές συνθήκες, ο χρόνος ζωής των έγχρωμων φωτογραφιών είναι περί τα 30 χρόνια. Σε ό, τι αφορά δε τις βιντεοκασέτες (αν ξεφύγουν από υγρασίες, μαγνητικά πεδία, υψηλές θερμοκρασίες κ. λπ., που διαρκώς τις απειλούν) σε 30 χρόνια μπορεί να μην υπάρχει μηχανή για να τις δούμε. H τεχνολογία αλλάζει τόσο ραγδαία που ό, τι πληροφορία αποθηκεύουμε, γίνεται παρωχημένη σε λίγα μόλις χρόνια. Aρκεί να θυμηθούμε τις βιντεοταινίες «betamax» ή τις μεγάλες κασέτες «8-track», που κάποτε είχαν μεγάλο σουξέ στα αυτοκίνητα όλου του κόσμου.

Συνεπώς, ένας πολιτισμός δεν μπορεί να βασιστεί σε εύθραυστες τεχνολογίες για να διατηρήσει τη μνήμη.

Ο γραπτός λόγος πάντα θα υπερέχει...

19 σχόλια:

ΑΓΓΕΛΙΚΗ είπε...

Καλημέρα Γλυκερία μου.
Έξαιρετική η σημερινή σου εγγραφή!!
Οι τεχνοκράτες- που ως γνωστόν διαθέτουν υπερφυσική φαντασία, γι αυτό ανακαλύπτουν συνεχώς και νέες τεχνολογικές εφαρμογές- μπορεί να διατυμπανίζουν τα κατορθώματά τους, αλλά κι αυτοί, γραπτώς και με τον πανάρχαιο τρόπο τα κοινοποιούν και τα διατυπώνουν.
Ζήτω λοιπόν ο γραπτός λόγος που, ήταν, είναι και θα παραμείνει το πρώτο και το βασικό βήμα του πολιτισμού και της εξέλιξης.
Υ.Γ. Το σχόλιό μου που σου ξέφυγε είναι στην εγγραφή σου "άνθρωποι μονάχοι". Φιλιά.

Global Greek είπε...

πολύ μου άρεσε η σημερινή σου ανάρτηση και πάρα πολύ ενδιαφέρον θέμα διάλεξες!!!

Κάπου αναφέρεις οτι λένε πως
"O μέσος άνθρωπος διαβάζει 2-3 φορές ταχύτερα απ’ ό, τι ακούει ή βλέπει."
Ειναι πραγματικά αλήθεια αυτό? Γιατί θυμάμαι ένα "παιχνίδι" που παίζαμε κάπου που έλεγε¨"

"Κλεισε τα μάτια σου,
γύρισε το κεφάλι σου δεξιά, άνοιξέ τα για ενα δευτερόλεπτο μόνο,
ξανακλείστα και περιέγραψε με λέξεις (ή γράψε σε ενα χαρτι) τί είδες.
Θα σου πάρει πιο πολύ χρόνο να γράψεις και να ξαναδιαβάσεις οτι ήδες σε ένα μόνο δευτερόλεπτον.

Αυτό το παιχνίδι δηλαδή έδειχνε οτι ο εγκεφαλος λαμβάνει περισσότερες και γρηγορότερα πληροφορίες μεσω όρασης και τις αναπαράγει σε πολύ περισσότερο χρόνο μεσω λόγου και γραφής

Θερμές καλημέρες από μια χώρα που οταν γράφει, καλλιγραφεί:-)

ΑΓΡΙΜΙ είπε...

Ο καλυτερος τροπος διαβασματος
ειναι "διαγωνιως"
ισως γι αυτο βλεπω και τα πραγματα λοξα.
Ο γραπτος λογος ειναι καθετος.

Side21 είπε...

Δεν ξέρω αν ...
η εποχή πλησιάζει να
ψαλλεί επικήδειος στο γραπτό λόγο !!!
Ξέρω όμως πως προσωπικά τον προτιμώ
για να εκφράζω καλύτερα τη σκέψη μου.
Τον προτιμώ κι απ' τη συμπυκνωμένη
πληροφορία της εικόνας που δεν αφίνει
περιθώριο στη φαντασία ν' αναπνεύσει.
Τον προτιμώ απ' τον εντυπωσιασμό
της ατάκας και του σλόγκαν που δημιουργεί
εντυπώσεις πριν καλά - καλά η μνήμη
επεξεργαστεί την ουσία του μυνήματος.
Συμφωνώ με το επιμύθιο ...
"Ο γραπτός λόγος πάντα θα υπερέχει" !!!

Idom είπε...

" Πολλοί επεσήμαναν ότι οι αφηρημένες έννοιες, όπως «αγάπη», «μίσος» κ. λπ., δεν μπορούν να απεικονιστούν. "

Προσωπικά θεωρώ ως την πιο γλαφυρή γλώσσα την νοηματική, την γλώσσα των κωφάλαλων.

Κατά τα άλλα, νομίζω ότι στην πράξη - στην καθημερινή χρήση - ο γραπτός και ο προφορικός λόγος χέρι χέρι απισχνούνται ή εμπλουτίζονται.
Όσο για την κυριαρχία τής εικόνας, συντάσσομαι με όσους την θεωρούν σχεδόν απόλυτη.

Idom

PANOPTIS είπε...

Ειμαι οπωσδηποτε υπερ του γραπτου λογου, Γλυκεριτσα μου. Η εικονα ειναι περαστικο ερεθισμα , ο λογος μονιμη εξελιξη. Σταθερη και με προοπτικες αναπτυξης. Πιστευω οτι θα κορεσθουμε συντομα απο την εικονα , και θα γυρισουμε στο γραπτο λογο να ξαναβρουμε τις προωθητικες μας δυναμεις. Καλο απογευμα να εχεις ! Αντιγονη

issallos είπε...

Aza μου.....με εικονες μιλω και εικονες φτιαχνω.... αν χρειαστει
θα σου πω και τις τελευταιες 5 λεξεις απο τις 1000 που εχει καθε εικονα μου..... εκει καταθετω την ψυχη μου.... και κανενας γραπτος λογος δεν υπερβαινει την εικονα !!!!

Πρωτα δημιουργηθηκε η εικονα (τοιχογραφιες του Λασκω )και μετα ο λογος ....!!!

Ωραιο το θεμα σου και γω συμφωνω πως η ραγδαια εξελιξη των μεσων δεν μας αφηνει να αποθηκευσουμε τιποτα.....!!! Ετσι το στησαν το παιχνιδι....ετσι παιζουμε και μεις
Ισως εχουν το λογο τους...γιατι η μνημες δενουν ενα λαο.....
Οχι ολοι ομως....υπαρχουν ψυχες που ακομα γραφουν χειρογραφους κωδικες και ζωγραφιζουν με τα ανθεκτικοτερα υλικα....καμια σχεση με εμπορικη εικονογραφια !!!!
Καλο βραδυ σου !!!!
Πολυ ωραιο κειμενο για ολη την εποχη μας!!!

Καραβάκι είπε...

Σήμερα ο γραπτός λόγος εξισώνεται συνειδητά ή ασυνείδητα με τον υψηλό πολιτισμό-αν υπάρχει πια-, και η διάδοσή του θεωρείται ότι αντιστοιχεί στην πολιτιστική δραστηριότητα.Όσο κι αν παλεύουν οι τεχνοκράτες δύσκολα θα το αλλάξουν αυτό Αγγελική μου.Μερικά πράγματα έχουν περάσει πολύ δυναμικά μέσα μας.Κι αυτό είναι κάπως παρήγορο...

ΥΓ. Αγγελική κοίταξα την ανάρτηση και βλέπω ότι σου έχω απαντήσει.Ή...;Φιλιά πολλά.

Καραβάκι είπε...

Global μου η ζωή διαφέρει από τα παιχνίδια.Αυτό για αρχή.Δεν είναι δικό μου το συμπέρασμα στο οποίο διαφωνείς,αλλά θα θα το κάνω το πείραμα και θα σου απαντήσω σχετικά.Ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι ανεξερεύνητος παρόλες τις γνώσεις που έχει κατακτήσει ο άνθρωπος.Και δεν υπάρχουν στάνταρ πιστεύω και κανόνες.Μέχρι λοιπόν να λύσουμε όλα αυτά τα θέματα,θα είμαστε στο σκοτάδι.Καλό σου βράδυ.

ΥΓ. Συνέχισε να καλλιγραφείς...

Καραβάκι είπε...

ΑΓΡΙΜΙ διδάσκεται ο τρόπος αυτός ανάγνωσης;Aν ναι σε παρακαλώ να μου τον μάθεις...Θέλω να δω κι εγώ λοξά τα πράγματα.Ακόμη πιο λοξά από ότι τα βλέπω.Με κούρασαν τα κάθετα και τα οριζόντια.Καλό σου βράδυ.

Καραβάκι είπε...

Side21 ο άνθρωπος ξεκίνησε με το λόγο.Μετά ήρθαν οι εικόνες.Και πολύ αργότερα ο γραπτός λόγος.Στην πορεία των αιώνων,αποδείχτηκε ότι είναι ο καλύτερος τρόπος έκφρασης.Κι ας επιμένουν σήμερα ότι μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις.Οι λέξεις έχουν άλλον όγκο,άλλη υπόσταση.Απλώνονται διαφορετικά πάνω στην επιφάνεια που τις φιλοξενεί.Όλα τα άλλα είναι επικοινωνιακά κόλπα...Καλό βράδυ.

Καραβάκι είπε...

Idom οι νοηματικές γλώσσες (που, σημειωτέον, είναι πολλές και εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους), διαφέρουν από τις υπόλοιπες φυσικές γλώσσες σίγουρα.Είναι γλώσσες που δεν βασίζονται στον προφορικό ή γραπτό λόγο αλλά σε οπτικο-κινησιακό σύστημα τους.Συμφωνώ λοιπόν μαζί σου στο ότι είναι πιο γλαφυρή μιας και όλα "απεικονίζονται" μέσα από τις παλάμες και τα δάχτυλα.
Η κυριαρχία της εικόνας είναι "ετερόφωτη" και όχι "αυτόφωτη".Τη δύναμη της την πήρε γιατί κάποιους εξυπηρετούσε και της την δώσανε.Και πάλι λόγοι σκοπιμότητας στη μέση...

Καραβάκι είπε...

Αντιγονάκι μου η γνώμη σου είναι πολύ σημαντική μιας και κινείσαι σε χώρους όπου μπορείς και παρατηρείς την εξέλιξη και του γραπτού λόγου αλλά και της εικόνας.Εύχομαι να έχεις δίκαιο και να ξαναγύρισουμε στο γραπτό λόγο.Ξεχάσαμε πως πιάνουμε το μολύβι... Καλό σου βράδυ.

Καραβάκι είπε...

Ίσσαλε χαίρομαι που θίγεις το "παιχνίδι" που παίζεται γύρω από το θέμα που συζητάμε,μιας και πιστεύω ακράδαντα πως ότι συμβαίνει έχει και κάποιον σκοπό.Συμφωνώ επίσης στο ότι οι μνήμες δένουν λαούς.Και αυτό δεν βολεύει κάποιους.Άλλωστε υπάρχουν πολλά παραδείγματα γύρω μας που μας δείχνουν πως μερικοί αγωνιούν για το πότε θα πάθουμε ολική "αμνησία".Θα κλείσω γράφοντας πως είτε μέσα από το λόγο-γραπτό ή προφορικό-,είτε μέσα από την εικόνα,εκείνο που θα πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας είναι οι θυμήσεις.Το μυαλό μας θέλει ακόνισμα.Όχι τα μολύβια μας.Αυτά εδώ και πολύ καιρό στέκονται παρατημένα σε κάποια άκρη.Καλό βράδυ!

Ανώνυμος είπε...

Το θέμα δεν είναι να ξέρεις να γράφεις μόνο,αλλά και να καταλαβαίνεις τι γράφεις,όπως καλό θα είναι αυτά που γράφεις και λες να τα κάνεις πράξη.Είναι έτσι;

Καραβάκι είπε...

To θέμα ανώνυμε είναι να έχεις τον κώλο να μιλάς με το ονοματάκι σου.Αν και ξέρω ποιος-α είσαι... Και άσε τις κοσμοθεωρίες γιατί μάλλον άλλος δεν καταλαβαίνει τι γράφει και τι λέει.Κρίμα πάντως γιατί έχουμε μιλήσει πολύ περί ανωνυμίας...

Ανώνυμος είπε...

και όνομα εχω και κώλο, κουκουβιτσα με λένε και πρόβλημα δεν έχω,και δεν έχουμε πει πολλα για όσους γράφουν ανώνυμα
φιλια..............

Ανώνυμος είπε...

ξέρω ότι τα ξέρεις όλα,αλλά όποιος έχει την μύγα ξέρεις τι παθαίνει

Κουκουβίτσα είπε...

και κάτι άλλο ,πρώτη και τελευταία φορά που γράφω σχόλιο,συγνώμη δεν θα ξαναγίνει