Εναντίον του Χειμώνα

Πριν 100 περίπου χρόνια ο Ezra Pound έκανε μία παρωδία του αρχαιότερου ποιήματος της Αγγλόφωνης λογοτεχνίας. To αρχικό κείμενο ήταν: Sumer is icumen in, Lhude sing cuccu! Groweth sed, and bloweth med, And springeth the wude nu. Sing: cuccu (δηλαδή: ήρθε το καλοκαίρι, δυνατά τραγουδάει ο κούκος, μεγαλώνει ο σπόρος και ανθίζει το λιβάδι και θάλλει το δάσος. Τραγουδήστε: κούκος!) και το μετέτρεψε σε:



Winter is icummen in Lhude sing Goddam Raineth drop and staineth slop And how the wind doth ramm! Sing: Goddam (Δηλαδή: Ήρθε ο χειμώνας, τραγουδήστε δυνατά: στο Διάβολο! Βρέχει σταγόνες και σε λερώνουν τα λασπόνερα - και πως περονιάζει ο άνεμος! Τραγουδήστε: στο Διάβολο!) Λοιπόν είναι καιρός να ακουστεί και η άλλη πλευρά - του Pound και η δική μου. Η πλευρά όσων μισούν τον χειμώνα.



Όλη η φιλολογία γύρω στον χειμώνα είναι μία ρομαντική κατασκευή. Το χιόνι είναι πολύ όμορφο στις καρτ-ποστάλ, αλλά δεν παύει να είναι ενοχλητικό και επικίνδυνο και για τον πεζοπόρο και για τον οδηγό. Για να μην πούμε τι συμβαίνει όταν φτάσει πάνω από τους 30 πόντους και κλείσουν οι δρόμοι. Ο πάγος είναι καλός για τους παγοδρόμους - ιδιαίτερα σε κλειστά στάδια. Για όλους εμάς τους άλλους είναι πηγή ολισθημάτων και καταγμάτων. Λένε πως «το κρύο είναι υγεία» αλλά μόνο «υγιεινό» δεν είναι - προκαλεί μύρια όσα κακά: από κρυολογήματα και πνευμονίες μέχρι γρίπη και εμφράγματα. Ο «βοριάς που τ’αρνάκια παγώνει», παγώνει και τους φτωχούς συμπολίτες μας που δεν έχουν να πληρώσουν πετρέλαιο με 190 000 τον τόνο. Που δεν έχουν να αγοράσουν ζεστά ρούχα και «θερμήν υπόδεσιν δια τους παγωμένους πόδας των» όπως γράφει και ο Παπαδιαμάντης.



Γενικά ο χειμώνας είναι για τους πλούσιους - εποχή των προνομιούχων. Το καλοκαίρι η ζέστη είναι τζάμπα, τα ρούχα λίγα και τα τρόφιμα φτηνότερα.



Τι διάβολο βρίσκουν στον χειμώνα οι θαυμαστές του; Βροχή, αέρας, χιόνι, ομίχλη - τι το ωραίο σε αυτά. Μόνο ο Gene Kelly τραγουδούσε στη βροχή - αλλά στην ταινία. Έχετε δει κανένα να το κάνει στην πραγματικότητα;



«Κρύο - καιρός για δύο». Άλλος μύθος! Έχετε δοκιμάσει να κάνετε έρωτα υπό το μηδέν; Ε, σας διαβεβαιώ ότι δεν γίνεται. Και όλες εκείνες οι ερωτικές σκηνές μπροστά στο αναμμένο τζάκι; Άλλη ρoμαντική κατασκευή - φοβερά άβολο πράγμα να χτυπιέσαι στο πάτωμα, η μία σου μεριά να ψήνεται και η άλλη να παγώνει.



Τι του ζηλέψατε του χειμώνα; Το σκοτάδι και τις ατέλειωτες νύχτες του; Την υγρασία που σαπίζει τα κόκαλα; «Πολλοί άνθρωποι, λένε ότι απολαμβάνουν τον χειμώνα», γράφει ο Richard Adams, «αλλά αυτό που πραγματικά απολαμβάνουν είναι να αισθάνονται ότι είναι καλά οχυρωμένοι εναντίον του». Δηλαδή χαιρόμαστε να νιώθουμε ζεστοί τον χειμώνα. Ε, χάθηκε το καλοκαίρι, όπου η ζέστη είναι φυσική και δεν κοστίζει;



Κυρίες και κύριοι - σαν συνεπής επικούρειος, μισώ τον χειμώνα: Είναι άβολος, ανθυγιεινός, ακριβός, άσκημος. Γιατί μην μου πείτε ότι συγκρίνεται με την ανθοφορία της άνοιξης, με την δόξα του καλοκαιριού, με τα χρώματα του φθινοπώρου! Ο χειμώνας νεκρώνει τις αισθήσεις - κι εγώ μόνο με τις αισθήσεις επικοινωνώ με την ζωή.



Πού να διαβάσεις Ελύτη τον χειμώνα: μόνο τα τελευταία του ποιήματα είναι χειμωνιάτικα... Ίσως και γι αυτό να μην μ’αρέσει ο χειμώνας: συμβολίζει τα γηρατειά. Κι όπως κι αυτά, τον βρίσκω αντιπαθέστατο και εντελώς περιττό. Όχι πέστε μου - τι χρειάζεται ο χειμώνας; Δεν θα προτιμούσατε να ζείτε σε ένα μέρος που να βασιλεύει μόνιμα η άνοιξη; Τι χρειάζεται ο Γενάρης, όταν υπάρχει ο Μάης;



Όσοι φαντάστηκαν τον παράδεισο - ανοιξιάτικο τον φαντάστηκαν. Αυτό δεν σας λέει κάτι; Μπορείτε να φανταστείτε παράδεισο στον Βόρειο Πόλο;



Δυστυχώς ο χειμώνας - όπως και το γήρας - δεν είναι εποχή. Είναι μία αναγκαιότητα. Κάτι παραπάνω: είναι μία αδικία.



Δεν ανήκω σε αυτούς που ψιθυρίζουν: «Τα πάντα εν σοφία εποίησεν...» Μπορεί να είναι κι έτσι... Αλλά τότε εν σοφία εποίησεν και το μυαλό μου - και αυτό αδυνατεί να καταλάβει την αναγκαιότητα του χειμώνα, του γήρατος, της παρακμής και του θανάτου. Κάποιος έβαλε μέσα μου έρωτα ζωής παράφορο - και μετά μου ζητάει να αποδεχθώ το αντίθετο...



Για όλους τους εραστές της ζωής ο χειμώνας είναι μία άρνηση. Μπορεί να έχει και μερικές καλές στιγμές - αλλά είναι διαλείμματα. Και είναι οι στιγμές που τον πολεμάμε σωστά, που τον ακυρώνουμε. Χαιρόμαστε την κατάλυση της δύναμής του.



Για όλους τους εραστές του φωτός, η εποχή με τις τεράστιες νύχτες είναι το βασίλειο του σκότους. Η ημέρα που εγώ γιορτάζω δεν είναι η ονομαστική μου εορτή ή τα γενέθλιά μου, αλλά η εικοστή πρώτη Ιουνίου. Το θερινό ηλιοστάσιο - η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου. Όπου το φως κυριαρχεί και η φύση λάμπει.



Βέβαια ο ρομαντικός εξωραϊσμός του χειμώνα, όταν δεν είναι αφέλεια, είναι μία άμυνα. Προσπαθούμε να δούμε τις καλές πλευρές του αναπόφευκτου. Σαν τα γερατειά και πάλι, που τα ονομάσαμε «τρίτη ηλικία» (γέροι δεν υπάρχουν πια) και τους βρίσκουμε διάφορες πραγματικές ή πλαστές χάρες. Παρηγοριά στον άρρωστο...



Κι όλη η τέχνη γύρω από τον χειμώνα; Η αποστολή της τέχνης είναι να απαλύνει την αντιξοότητα: αυτό κάνει και εδώ: καλλωπίζει το μαύρο, για να το αντέξουμε.



(Τόση ώρα μιλάω για το χειμώνα και εννοώ όλα τα άλλα. Ελπίζω να το έχετε καταλάβει...)



Ο Calvin Coolidge πρόεδρος των ΗΠΑ, φημιζόταν για την λακωνικότητά του. Κάποτε πήγε στην εκκλησία όπου ο ιεροκήρυκας εκφώνησε ένα δίωρο κήρυγμα περί αμαρτίας. Όταν στην έξοδο της λειτουργίας, τον ρώτησαν τι είχε πει, ο Coolidge απάντησε: «Ήταν αντίθετος».



Ε λοιπόν κι εγώ «είμαι αντίθετος». Κάθετα - που λένε. Αν από εμένα περιμένατε λόγο πανηγυρικό, έπρεπε να με καλέσετε την άνοιξη. Ο χειμώνας είναι μία δικτατορία - και όσο ζω θα του προβάλλω αντίσταση.


Του Νίκου Δήμου