Η πρωτομαγιά στην πόλη μου

Ο Μάιος μας έφτασε
εμπρός βήμα ταχύ
να τον προϋπαντήσουμε
παιδιά στην εξοχή!

Η Πρωτομαγιά είναι μια από τις ελάχιστες γιορτές χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο που έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας, πιθανόν κατάλοιπο πανάρχαιων προχριστιανικών δοξασιών σχετικών με τη γονιμότητα και την καρποφορία της γης. Και είναι χαρακτηριστικό ότι βασικές εκδηλώσεις της, όπως η έξοδος των ανθρώπων στην ύπαιθρο με συνοδεία χορών και τραγουδιών και το μάζεμα λουλουδιών για να πλεχτούν στεφάνια, τα οποία στη συνέχεια κρεμιούνται σε εμφανή θέση των σπιτιών, απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών.

Γνωστός στους διάφορους πολιτισμούς με διαφορετικά ονόματα, ο Μάιος ονομάστηκε έτσι από τη ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια) της οποίας το όνομα προήλθε με τη σειρά του από την ελληνική λέξη Μαία, τροφός και μητέρα. Η Μάγια ταυτίστηκε και με την Ατλαντίδα νύμφη Μαία, μητέρα του Ερμή στον οποίο και αφιερώθηκε ο μήνας. Σύμφωνα με τον τρόπο διαίρεσης του χρόνου των αρχαίων Ελλήνων, ο Μάιος αντιστοιχούσε σε μέρος του Μουνιχιώνα και του Θαργηλιώνα που σημαίνει το μήνα που ο ήλιος καίει, θερμαίνει τη γη. Ήδη από τους Ρωμαίους, η αρχή του μήνα σηματοδοτούνταν από τον εορτασμό της Αγαθής Θεάς ενώ σε όλη τη διάρκειά του τελούνταν γιορτές συνδεδεμένες με την ευφορία των αγρών.

Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Πρωτομαγιάς, το μαγιάτικο κλαδί ή το άνθινο στεφάνι, είναι πιθανόν να έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Είναι γνωστό ότι στην αρχαία Ελλάδα τέτοια κλαδιά ή στεφάνια τα χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά. Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι δεν έλειπαν από καμιά σημαντική εκδήλωση του δημόσιου, ιδιωτικού ή θρησκευτικού βίου. Επιπλέον είναι αξιοπρόσεκτο ότι η πιο σημαντική γιορτή ενός μήνα των αρχαίων, του Θαργηλίωνος, που πάνω κάτω αντιστοιχούσε με τον δικό μας Μάιο, περιελάμβανε στα δρώμενά της την κατασκευή ενός κλαδιού ανάλογου με το μαγιάτικο.

Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι είναι, σχεδόν, το μοναδικό έθιμο που εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες, πλούσια σε εκδηλώσεις σε παλαιότερες εποχές. Στις μέρες μας η Πρωτομαγιά με το μάζεμα των λουλουδιών για το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, ενισχύει τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση, από την οποία οι περισσότεροι έχουμε απομακρυνθεί, ζώντας στις πόλεις.

Την Πρωτομαγιά την περιμένουν με ιδιαίτερη λαχτάρα οι Βορειοελλαδίτες. Ύστερα από εφτά (7) ολόκληρους μήνες (γιατί ο χειμώνας και τα χιόνια αρχίζουν, πολύ συχνά, απ' τον Οκτώβρη) χαίρονται τη λιακάδα και απολαμβάνουν την ολάνθιστη φύση.

Η Πρωτομαγιά στην Κοζάνη γιορταζόταν παλαιότερα με πραγματικό ξεφάντωμα! Η πόλη ερημώνονταν κυριολεκτικά και όλος ο κόσμος ξεχύνονταν στα εξωκλήσια, στις εξοχές και τα λιβάδια ... Οι νοικοκυρές από μέρες ετοίμαζαν τα φαγητά και το ομαδικό ξεκίνημα έμοιαζε με αρχαία πομπή. Όλη η ατμόσφαιρα δονούνταν απ' τα γέλια και τα τραγούδια:

«Μάη μ' Μάη μ'
χρυσουμάη μ'
τι μας άργισεις
να μας φέρεις τα λουλούδια
κι την Άνοιξη ...;»


Νωρίς το πρωί οι Κοζανίτες έτρωγαν λίγο σκόρδο « ...για να μη τ'ς τσακίσ' ου κούκους», φόρτωναν στα κάρα τις ετοιμασίες τους και ξεκινούσαν στην εξοχή.

Απαραίτητα εφόδια ήταν:
φαγητά: κεφτέδες, κιχιά, μαρκάτ', πίτες ...
σαλατικά: φρέσκα κρεμμυδάκια, πασχαλινά αυγά, σκόρδα ...
ποτά: Μαΐσιου, τσίπουρου ...
επιδόρπια: ρυζόγαλο «κεντημένο» με κανέλα.

Και για να σημειώσουμε ορισμένους χώρους που ήταν ιδιαίτερα προσφιλείς γιατί κάπου κοντά υπήρχε νερό ήταν: η Παναγία, ου Άισαράντς, η Αγία Παρασκευή, ο Αηδημήτρης, του Σιώπατου, ου Αιλιάς...



Αλλά ας δούμε μία έμμετρη περιγραφή της Πρωτομαγιάς του Παπασιώπη:

-Σκώθκα κι ήρθα, αρά Τσιώρα για του Μάη π'ν Αμιρική!
Μ' τέτοιουν Μάη που φκιάντι τώρα ... έφκιανα κι γώ ικεί!

Άκσι! Μάη μ' ουτουμουμπίλια, πουρδαλάδις κι ταξιά!
Πάν ταξίδ' διακόσια μίλια, σ'ν ιρημνιά κι σ' μουναξιά.

Κι φαϊά; Ξηρουφαγία! Κτιά κουνσέρβις κι νιρό!
Πού ρα ου Μάης σην Παναγία πώφκειανάμι έναν κιρό!

Που βραδίς τιμάριβάμι κι έπλινάμι τουν ντουρή
τα χαμούρια τ' ιτοίμαζάμι, τ' γίγκλα, τς χάντρις, του λουρί.

Κι προυτού να σκάσ' η μέρα κι γκαρίσ' τ' Τζέτζ του γουμάρ'
η κυρά κι η θυγατέρα τάχαν όλα στου σαμάρ'.

Τα ριζόγαλα, τς κιφτέδις, τα κιχιά κι του μαρκάτ'
λουϊούν του λουϊού μιζέδις π' χόρτινις κι μι του μάτ' ...;

Ν' τστσα γιόμπζα, αδουκιούμι, για του δρόμου μι ρακί,
τ' φστέλα μ' άσπρου για να πιούμι άμα έφτανάμι ικεί.

Τα κιλίμια έστρουνάμι κι τα χράμια τα υφαντά
κι αράδα άδειαζάμι πνάκια, πιάτα, ουπαντά ...;

Τα πιδιά κι τα κουρίτσια στα πλατάνια κι τς καρές,
στς πιρπιρούνις κι στα γίτσια, όλου γέλια κι χαρές!

Κι οι τρανοί σαν αρχινούσιν τ' άσπρου στου κιφάλ να χπάει ...;
Ένας-ένας θα τραγδούσιν «Μάη, Μάη Χρυσουμάη» ...;

«Ιμείς τουν Μάη τουν ξέρουμι -; Τώρα Μαϊά τώρα δρουσιά».
Κι φούρλις χά να φέρνουμι ιγώ κι η Τσιτσιά!

Κι όταν ξέπιφτιν η ζέστα (κάτ' ου ήλιους μνιά αξιάλ')
πραχαλνούσαμι τα ρέστα κι ιδώ που κάμν οι άλλ'!

Μι στιφάνια κι μι λούδια φουρτουμέν' ιένα τσιασίτ',
Όλου γέλια κι τραγούδια γύρζαμι πίσου στου σπίτ'.

Πούντα αυτά τα γλέντια τώρα, οι ριφινέδις κι οι χουροί;
Χάθκαν όλα, αρά Τσιώρα. Άχ! παλιοί καλοί κaιροί!!!


_________________________________

Βιβλιογραφία:
Η ΠΑΛΙΑ Η ΚΟΖΑΝΗ, Λ. Παπασιώπη, έκδοση Συνδέσμου Γραμμάτων & Τεχνών Ν. Κοζάνης, Θεσσαλονίκη, 1972, καθώς και μελέτες των Μέγα, Λουκάτου, Σαμίου και Ακαδημίας Αθηνών.