Bιβλία εναντίον τσιγάρου

Ξεκινώντας από το ερώτημα αν ξοδεύει περισσότερα στο διάβασμα ή στο κάπνισμα, ο Τζορτζ Όργουελ στα απολαυστικά κείμενα του βιβλίου του, εξετάζει μια σειρά από θέματα. Από τους κινδύνους που κρύβουν τα παλαιοβιβλιοπωλεία ως το πώς ζει ο κριτικός βιβλίων, από την ελευθερία του τύπου ως την πραγματική έννοια του πατριωτισμού.

Ο Έρικ Άρθουρ Μπλερ, γνωστός ως Τζορτζ Όργουελ, γεννήθηκε στις 25 Ιουνίου του 1903, μορφώθηκε, μόχθησε, πολέμησε, αγάπησε, κάπνισε, διάβασε, ήπιε, συζήτησε, αρρώστησε, γέλασε, πόνεσε, πάλεψε, παντρεύτηκε, έγραψε (τα διασημότερα έργα του 1984 και Η Φάρμα των Ζώων) και έφυγε από τούτο τον κόσμο στις 21 Ιανουαρίου του 1950.

Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης διαβάζοντας τα κείμενα του, ο Όργουελ ανήκει σε μια κατηγορία ανθρώπων που επιλέγουν να εκφραστούν με το γράψιμο, πιστοί στην ιδέα ότι οι λέξεις μπορούν να είναι φορείς και μεταδότες αληθείας, να είναι οι πομποί του επιτακτικώς αληθούς, ο συνδυασμός τους να σου επιτρέπει να μιλήσεις για ό,τι πιο βαθύ, ειλικρινές, ωραίο, πλούσιο, ευγενές τυχαίνει να συναντάς ή και να συλλαμβάνεις, αλλά και για ό,τι χθαμαλό, ποταπό, εξευτελισμένο, παραπεταμένο, συκοφαντημένο «φτάνει στα γυαλιά σου», όπως έλεγε ένας παλιός ποιητής.

Ο προβοκατόρικος τίτλος του βιβλίου του, ανταποκρίνεται μόνο στο πρώτο δοκίμιο, όπου ο Όργουελ, με το πνευματώδες ύφος του, χρησιμοποιεί στατιστικά στοιχεία της εποχής του προκειμένου να καταδείξει ότι το βιβλίο δεν είναι μια ακριβή μορφή ψυχαγωγίας που απευθύνεται μόνο στα μεσαία και τα ανώτερα στρώματα. Υπολογίζοντας, κατά προσέγγιση, πόσα ξοδεύει ένας μέσος εργάτης κάθε χρόνο σε ποτά και τσιγάρα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το διάβασμα είναι μια φτηνή διασκέδαση, ίσως η πιο φτηνή μετά το ραδιόφωνο και σίγουρα φτηνότερη από την παμπ. Επομένως το –ιδιαιτέρως επίκαιρο σήμερα– επιμύθιο είναι κόψτε το ποτό και το τσιγάρο κι αγοράστε βιβλία.

Στα επόμενα δύο δοκίμιά του ο Όργουελ ανατρέχει στα χρόνια που εργάστηκε σε παλαιοβιβλιοπωλείο κι έπειτα ως βιβλιοκριτικός, αναζητώντας απαντήσεις στο ερώτημα «τι διαβάζει το κοινό». Τα συμπεράσματά του, μολονότι αναφέρονται κυρίως στην εποχή του Μεσοπολέμου, είναι και πάλι εξοργιστικά επίκαιρα.

Σταχυολογώ: Οι γυναίκες διαβάζουν περισσότερο από τους άντρες, συνήθως όμως οι άντρες διαβάζουν συγκεκριμένα πράγματα (ιστοριογραφία, αστυνομικά μυθιστορήματα) που δεν διαβάζουν οι γυναίκες (οι όποιες εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα)· τα ρομάντζα, τα «ροζ» και γενικώς τα αισθηματικά αναγνώσματα είναι μακράν τα πιο ευπώλητα (έχει αρχαίες ρίζες το κακό)· το ευρύτερο κοινό σαν να έχει διαγράψει από τη μνήμη του τους κλασικούς· κάποιοι από τους κλασικούς (Σέξπιρ, Ντίκενς) συνεχίζουν να πουλάνε πάντα, επειδή όμως πρέπει να τους έχει κανείς στη βιβλιοθήκη του και όχι επειδή διαβάζονται.

Το πιο ενδιαφέρον δοκίμιο του βιβλίου είναι αυτό με τον τίτλο «Η παρεμπόδιση της λογοτεχνίας». Εδώ ο Όργουελ καταδεικνύει ότι η λογοτεχνία και εν γένει η πνευματική ζωή δεν είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει κάτω από αυταρχικά καθεστώτα, εκεί δηλαδή όπου απουσιάζει η ελευθερία στην κριτική και η δημοσιοποίησή της. Καίτοι αριστερός (πιο σωστά Εργατικός – όταν το Εργατικό Κόμμα της Μ. Βρετανίας ήταν όντως… εργατικό), ο Όργουελ στοχεύει την πρώην Σοβιετία της εποχής του Υπαρκτού και υποστηρίζει βάσιμα (σύντροφοι, μην ταράζεστε) ότι οι ασφυκτικές νόρμες που επέβαλε το Κόμμα στο όνομα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού έβλαψαν τη ρώσικη λογοτεχνία. Αρκεί μια σύγκριση ανάμεσα στους Ρώσους λογοτέχνες που αναδείχθηκαν πριν και μετά την Οκτωβριανή επανάσταση.

Στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου ο Όργουελ ασχολείται με το πώς αντιμετώπισε η γενιά του τον Α΄και τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, τον Ισπανικό εμφύλιο και άλλα σημαντικά γεγονότα, ασκεί κριτική στον τρόπο που το σύστημα υγείας συμπεριφέρεται στους φτωχούς κ.λπ. Οι παρατηρήσεις του φανερώνουν ξανά έναν οξυδερκή στοχαστή.

Πέρα από την εξαιρετική πένα του, διάβασα τα κείμενα με τελείως διαφορετικά συναισθήματα. Η εκτενής παρουσίαση της ζωής σε ένα βρετανικό οικοτροφείο ήταν ό,τι πιο οξυδερκές έχω διαβάσει σχετικά με το ζήτημα. Η περιγραφή της εμπειρίας του από ένα νοσοκομείο απόρων στη Γαλλία συγκλονιστική. Διασκεδαστική και η περιγραφή της ζωής του ως βιβλιοπώλη, αλλά και το κείμενο όπου εξηγεί γιατί πρέπει να προτιμάμε τα βιβλία από τα… τσιγάρα. Είναι πιο οικονομικά (χρήσιμο στις μέρες μας!)

Από την άλλη, πολλές ενστάσεις θα μπορούσε να έχει κάνεις για τα πολιτικά του άρθρα. Ωστόσο, έχουν δυο σημαντικές αρετές. Εντιμότητα και «άγνοια κινδύνου». Ο συγγραφέας δεν νοιάζεται να γίνει αρεστός, αλλά να πει αυτό που πιστεύει αληθινό.

Αντιφάσεις…

Ποιος ξεφεύγει από αυτές; Απόδειξη, η συλλογή άρθρων και δοκιμίων του Τζορτζ Όργουελ με τίτλο "Βιβλία εναντίον τσιγάρου"
(Εκδόσεις Μεταίχμιο. Μεταφράζει με μεράκι ο πρώην θεριακλής και νυν οπορτουνιστής-αντικαπνιστής Ίκαρος Μπαμπασάκης).

Κλείνω το βιβλίο. Μπροστά από το παράθυρο του ηλεκτρικού περνούν οι σταυροί του Β’ Νεκροταφείου.

Όλα μάταια; Όσα κάνουμε, όσα λέμε, όσα γράφουμε;

Κι όμως, να που διαβάζω και συγκλονίζομαι με το βιβλίο ενός ανθρώπου που πέθανε πριν από εξήντα ολόκληρα χρόνια. Η σκέψη μένει και γεννάει. Και τα γραπτά. Και οι πράξεις.

Ο κόσμος μετά το μικρό βοτσαλάκι που πετά ο καθένας μας στη λίμνη, δεν θα είναι ποτέ πια ο ίδιος!




ΥΓ. Γλέντια σαν αυτά που ζήσαμε ως τώρα, με τραγούδι, ξενύχτι, ποτό και τσιγάρα, μόνο στις αναμνήσεις μας πια... Τσιγάρο τέλος. Τίτλοι τέλους... και στο ξεφάντωμα των ελλήνων. Βαστάτε καλά τα βιβλία στα ράφια σας γιατί όπως πάνε θα μας τα πάρουν κι αυτά...