11/10/09

Τα Ελευθέρια της Κοζάνης


Ο 20ος αιώνας ξεκινάει με ταραχές και δολοφονίες λόγω της Βουλγαρικής προπαγάνδας και του κινήματος των Νεότουρκων στην πόλη μας. Οι πρώτες εκλογές που μπορούσαν να συμμετέχουν χριστιανοί Έλληνες έγιναν το 1908. Εκλέχτηκαν δυο Κοζανίτες υποψήφιοι: ο Γεώργιος Μπούσιος και ο Κωνσταντίνος Δρίζης. Από την αρχή του 1912 έχουμε μία ταραχώδη πολιτική κατάσταση λόγω του Βαλκανικού συνασπισμού ενάντια στην Τουρκία.
Στις 9 Οκτωβρίου του 1912 ο ελληνικός στρατός νίκησε στη μάχη του Σαρανταπόρου και έτρεψε τα Τουρκικά στρατεύματα σε φυγή. Την Πέμπτη 11 Οκτωβρίου 1912 ο Ελληνικός στρατός μπαίνει στην πόλη και το πλήθος τον υποδέχεται με δάκρυα χαράς, άκρατο ενθουσιασμό και κωδωνοκρουσίες. Έτσι επί μητροπολίτη Φωτίου Μανιάτη, δημάρχου Νικολάου Αρμενούλη και γυμνασιάρχη Παναγιώτη Λιούφη, η πόλη μετά από 523 χρόνια δουλείας είδε το φως της ελευθερίας και την ένωση με την μητέρα Ελλάδα.


Μετά την απελευθέρωσή της η Κοζάνη προσπαθεί να προσαρμοστεί σε μια νέα πραγματικότητα, αντιμετωπίζοντας καθυστερήσεις σε έργα που θα επέτρεπαν την διακίνηση προς τον νότο και βραδύτητα στην οργάνωση του κράτους. Το 1923 με την ανταλλαγή των πληθυσμών εγκαθίστανται στην περιοχή 1400 περίπου οικογένειες προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο οι οποίοι συνέβαλλαν και αυτοί στην ανάπτυξη της. Επόμενος σημαντικός σταθμός στην ιστορία της Κοζάνης είναι η Γερμανική κατοχή. Η πείνα και οι εκτελέσεις των πατριωτών από τους Γερμανούς - 44 πατριώτες εκτελούνται στην Παναγία- ξεσηκώνουν τους Κοζανίτες. Σημαντική μορφή του αγώνα υπήρξε ο μητροπολίτης Ιωακείμ ο οποίος με δύο φλογερά κηρύγματα στις 26 Οκτωβρίου 1942 στο ναό του Αγίου Δημητρίου και στις 6 Δεκεμβρίου στο ναό του Αγίου Νικολάου ξεσηκώνει τα πλήθη και βγαίνει στην αντίσταση στο βουνό. Το Νοέμβριο του 1944 τελειώνει η Γερμανική κατοχή. Μετά από εμφύλιες διαμάχες η Κοζάνη ακολούθησε ανοδική πορεία και παρά την έντονη μετανάστευση προς το εξωτερικό αλλά και προς τα μεγάλα αστικά κέντρα είναι πλέον μια πόλη που καθημερινά εκσυγχρονίζεται και αποτελεί παράδειγμα ανάπτυξης και πολιτισμού.
Η Οθωμανική κατοχή στην περιοχή κράτησε πάνω από 5 αιώνες, από τον 14ο αιώνα μέχρι το 1912. Παρά την κατοχή, ο πληθυσμός της περιοχής της Κοζάνης αναπτύσσει έντονη εμπορική, επιχειρηματική, βιοτεχνική και οικοτεχνική δραστηριότητα και μεγαλουργεί.


Οι Κοζανίτες έμποροι κατακτούν τις Οθωμανικές αγορές και συναλλάσσονται πλέον και με ευρωπαϊκές χώρες, όπως Γερμανία, Ολλανδία, Πολωνία, Ρωσία, Αυστροουγγαρία, μεγαλουπόλεις των Βαλκανίων και την Κωνσταντινούπολη. Τα προϊόντα που εμπορεύονται είναι νήματα, κρόκος, πολύχρωμα υφάσματα, γούνες, τα οποία και αποφέρουν σημαντικό πλούτο στον τόπο και οδηγούν την περιοχή σε ανάπτυξη. Ταυτόχρονα αναπτύσσονται και οι ορεινοί οικισμοί (Βλάστη, Σιάτιστα, Πεντάλοφος, Γαλατινή, Εράτυρα) λόγω της μεγαλύτερης ελευθερίας που απολαμβάνουν οι κάτοικοι των ορεινών και δυσπρόσιτων οικισμών. Την περίοδο αυτή παρατηρείται και η ίδρυση της ίδιας της πόλης της Κοζάνης, η οποία από μικρός οικισμός σταδιακά εξελίχτηκε σε διοικητικό και οικονομικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.


Πέρα όμως από την εισαγωγή κεφαλαίων και υλικού πλούτου, παρατηρείται και μία πνευματική και πολιτισμική αναγέννηση στις κοινωνίες των πόλεων της Κοζάνης. Μεγάλη άνθιση παρατηρείται στον τομέα των γραμμάτων. Εκτός από τα υποτυπώδη σχολεία που λειτουργούσαν στα μοναστήρια, ιδρύεται το 1668 η Ελληνική Σχολή, όπου δίδαξαν σπουδαίοι λόγιοι και άνθρωποι των γραμμάτων. Παράλληλα ιδρύεται από τους κατοίκους, με τη βοήθεια και την υποστήριξη επώνυμων και ανώνυμων πολιτών, βιβλιοθήκη, η σημερινή «Κοβεδάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη», η οποία έχει τη φήμη της πλουσιότερης και πιο αξιόλογης βιβλιοθήκης, μετά την Εθνική Βιβλιοθήκη.


Οι κάτοικοι της Κοζάνης, λόγω της επαφής τους με τις Ευρωπαϊκές χώρες, μεταφέρουν την Ευρωπαϊκή αισθητική και αρχιτεκτονική και δημιουργούν μία σύνθεσή της με τη Μακεδονική αρχιτεκτονική. Αποτέλεσμα της σύνθεσης αυτής είναι τα περικαλλή αρχοντικά που αρχίζουν να ορθώνονται στην Κοζάνη, τη Σιάτιστα, τα Σέρβια, τη Βλάστη, την Εράτυρα και αλλού. Ανεπηρέαστα δεν μένουν ούτε τα ενδυματολογικά και καταναλωτικά πρότυπα του Κοζανίτικου πληθυσμού, καθώς και τα πρότυπα οργάνωσης της κοινωνίας και της αγοράς. Έτσι, τη στιγμή που άλλες περιοχές παρακμάζουν λόγω του Οθωμανικού ζυγού, τα κεφαλοχώρια της Κοζάνης, κυρίως λόγω της ενεργητικότητας των κατοίκων της, διάγουν ένα παρατεταμένο χρυσό αιώνα.


Παρόλη την οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη της περιοχής, οι κάτοικοι της Κοζάνης δεν έχασαν το αίσθημα και τη δίψα για την ελευθερία. Οι Κοζανίτες αρχικά συμμετέχουν σε ομάδες κλεφτών και στη συνέχεια οργανώνονται στη Φιλική Εταιρία. Ο αγώνας για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού συνεχίστηκε και μετά από το 1821. Αποκορύφωμα του επαναστατικού τους αγώνα αποτελεί η επανάσταση του Βούρινου του 1878. Όταν αρχίζει να δημιουργείται το Μακεδονικό ζήτημα, η περιοχή γίνεται βάση οργάνωσης και εξόρμησης των Μακεδονομάχων. Οι Κοζανίτες συμμετέχουν μαζικά στον Μακεδονικό Αγώνα.


Η απελευθέρωση του Νομού Κοζάνης πραγματοποιήθηκε το 1912, και η περιοχή απελευθερώθηκε μετά από 5 αιώνες Οθωμανικής κατοχής. Το 1915 ιδρύθηκε ο Νομός Κοζάνης, με προσωρινή έδρα τη Σιάτιστα, και το 1918 μεταφέρθηκε η έδρα στην Κοζάνη. Σταθμό στην νεότερη ιστορία της περιοχής αποτελεί η Ανταλλαγή των πληθυσμών, οπότε εγκαθίστανται στην περιοχή 40.000 πρόσφυγες, στην πλειοψηφία τους ποντιακής καταγωγής, ενώ εγκαταστάθηκαν και Έλληνες από την Ανατολική Θράκη και την Μικρά Ασία.


Στη διάρκεια της κατοχής η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του Νομού Κοζάνης συμμετείχε στην αντίσταση εναντίον των κατακτητών. Η αντίδραση των κατακτητών πολλές φορές ήταν σκληρή. Η περιοχή σημαδεύτηκε κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής από τη σφαγή που έγινε στα χωριά Πύργοι (έχει χαρακτηριστεί Μαρτυρική κοινότητα) και αφορούσε κυρίως άμαχο πληθυσμό, γυναίκες και παιδιά, και Μεσόβουνο, όπου εξοντώθηκε σχεδόν όλος ο ανδρικός πληθυσμός ηλικίας από 16 έως 69 χρονών. Τα χωριά ερημώθηκαν και οι κάτοικοι που είχαν διασωθεί επέστρεψαν μετά από αρκετό διάστημα.


Σήμερα ο Νομός Κοζάνης είναι ο 3ος νομός με το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα. Ο πληθυσμός της περιοχής, σύμφωνα με τις απογραφές του 1991 και 2001, παρουσιάζει αύξηση, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από το μεγάλο αριθμό μαθητών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Στον νομό επίσης λειτουργούν Ι.Ε.Κ. με έδρα την Κοζάνη και την Πτολεμαΐδα καθώς και Τ.Ε.Ι. που βρίσκεται στην περιοχή Κοίλων Κοζάνης. Το Τ.Ε.Ι. Δυτικής Μακεδονίας περιλαμβάνει 10 τμήματα, ενώ παραρτήματά του λειτουργούν στη Φλώρινα και στην Καστοριά. Επίσης, από το 1999-2000 λειτουργεί στο Νομό και το Πανεπιστημιακό τμήμα Μηχανικών Διαχείρισης Ενεργειακών Πόρων.

Στο Νομό λειτουργούν 2 νοσοκομεία, το Γενικό Νομαρχιακό Μαμάτσιο και το Μποδοσάκειο Πτολεμαΐδας. Επίσης λειτουργούν Κέντρα Υγείας (Σέρβια, Σιάτιστα, Τσοτύλι), καθώς και αρκετές κλινικές και περιφερειακά ιατρεία.


Ο Νομός συνδέεται οδικά με τη Θεσσαλονίκη, την Ήπειρο, τους γειτονικούς νομούς Γρεβενών, Καστοριάς, Λάρισας, Πέλλας, Τρικάλων και Φλώρινας. Υπάρχει σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει το νομό με τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα καθώς και αεροδρόμιο με τακτικές πτήσεις προς Αθήνα.

Ο Νομός, λόγω της μακρόχρονης ιστορίας του, είναι πλούσιος σε ιστορικά μνημεία και πολιτισμό. Στο νομό λειτουργούν δύο αρχαιολογικά μουσεία (Κοζάνης, Αιανής) όπου φυλάσσονται σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, τουλάχιστον 8 Ιστορικά Λαογραφικά Ανθρωπολογικά Μουσεία με συλλογές από τοπικές ενδυμασίες και εργαλεία καθημερινής χρήσεις παλαιότερων εποχών, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στο Χρώμιο, Βοτανικό Μουσείο στη Σιάτιστα καθώς και πλήθος Συλλογών σε πολλούς οικισμούς της περιοχής.


Ιδιαίτερα πλούσια είναι η μουσική και λαϊκή παράδοση στην περιοχή, η οποία διατηρείται μέσα από θρησκευτικές πανηγύρεις, λαϊκά πανηγύρια και δρώμενα. Σοβαρό έργο στη διατήρηση και διάδοση της παράδοσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου προσφέρουν οι διάφοροι πολιτιστικοί σύλλογοι που δραστηριοποιούνται στις πόλεις και τα χωριά. Σημαντικό ρόλο παίζουν και τα λαϊκά δρώμενα που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή κατά τη διάρκεια της Αποκριάς (Καρναβάλι Κοζάνης) και των Χριστουγέννων μέχρι τα Φώτα (Μπουμπουσάρια, Ραγκουτσάρια, Κλαδαριές, Μωμογέρια).


Πρόκειται για την 97η επέτειο απελευθέρωσης της Κοζάνης από τον τουρκικό ζυγό.


2 σχόλια:

ΑΓΡΙΜΙ είπε...

Γυρναγα εκει στα Σερβια ενα εξαμηνο
στα βουνα και στα ποταμια.Μα σαν Αγριμι κατεβαινα τις νυχτες στην πολη
κι εκλεβα κινουμενες φωτογραφιες ασπρομαυρες σαν τις δικες σου.Στις κλεβω κι αυτες.

Καραβάκι είπε...

Παράξενη που είναι η ζωή... Κάποιες φορές ξεθάβει παλιές μνήμες και φωτογραφίες ασπρόμαυρες και τις ρετουσάρει μέσα στις καρδιές μας.Ποιος να το φανταζόταν Αγρίμι...