Ο Λευκός Πύργος

Οι περισσότεροι Θεσσαλονικείς δεν έχουν μπει ποτέ μέσα στον Λευκό Πύργο. Δε μου κάνει και ιδιαίτερη εντύπωση αφού εμείς οι έλληνες είμαστε τόσο αδιάφοροι με τους θησαυρούς που έχουμε κληρονομήσει από το παρελθόν. Μοιάζει να μην έχει κανείς την περιέργεια να μάθει τι υπάρχει μέσα σε αυτό το παλιό κάστρο φυλακή. Περνάμε καθημερινά από δίπλα του, σταματάμε στο φανάρι και τον χαζεύουμε, αλλά μέχρι εκεί. Στην είσοδο του συναντάς ανθρώπους από όλα τα μέρη του κόσμου, από όλες τις γωνιές, που έχουν έρθει να τον δούνε. Και όχι μόνο εξωτερικά. Άνθρωποι που θέλουν να μάθουν τι κρύβει στο εσωτερικό του αυτός ο στρογγυλός πύργος.
Έχω μπει αρκετές φορές μέσα. Συνήθως φιλοξενούσε εκθέσεις και με αυτή την προοπτική τον επισκεφτήκαμε και την τελευταία. Μια έκπληξη όμως μας περίμενε.
Ανοίγοντας το φινιστρίνι του πύργου, ένας παραμυθένιος κόσμος ξεδιπλώθηκε μπρος στα μάτια μας. Ας τον περπατήσουμε και μαζί...


Ο Λευκός Πύργος, το μνημείο-σύμβολο της Θεσσαλονίκης, που σήμερα υψώνεται μοναχικός στην παραλία της πόλης, κτίσθηκε στα τέλη του 15ου αι., μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους.
Στη μακρά ιστορία του, ο πύργος έχει αλλάξει κατά καιρούς ονόματα και χρήσεις. Τον 18ο αιώνα αναφέρεται ως Φρούριο της Καλαμαριάς, ενώ το 19ο αιώνα ως "Πύργος των Γενιτσάρων", "Πύργος του Αίματος". Τα δύο τελευταία ονόματα οφείλονται στο γεγονός ότι ήταν φυλακή βαρυποινιτών και η όψη του βαφόταν με αίμα από τις συχνές εκτελέσεις των φυλακισμένων από τους Γενίτσαρους. Το 1890 ένας κατάδικος για να αποκτήσει την ελευθερία του άσπρισε με ασβέστη τον πύργο και από τότε έμεινε η σημερινή ονομασία του, Λευκός Πύργος.


Στη διάρκεια του Α'Παγκοσμίου Πολέμου στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των Συμμάχων, ενώ το 1916 ένας του όροφος χρησιμοποιήθηκε για τη φύλαξη αρχαιοτήτων που προέρχονταν από τις αρχαιολογικές δραστηριότητες των βρετανικών δυνάμεων στη ζώνη ευθύνης τους. Ακόμη χρησιμοποιήθηκε για την αεράμυνα της πόλης και ως Εργαστήριο Μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Οι τελευταίοι που στεγάσθηκαν στον πύργο πριν από την αναστήλωσή του ήταν οι Ναυτοπρόσκοποι. Στην αρχή του 20ού αιώνα στο χώρο γύρω από τον πύργο λειτουργούσε το περίφημο καφενείο και το Θέατρο του Λευκού Πύργου, που κατεδαφίστηκαν το 1954, με σκοπό την επέκταση του πάρκου.
Ο πύργος είναι κυλινδρικός με ύψος 33,90 μ. και διάμετρο 22,70 μ. Έχει ισόγειο και έξι ορόφους, που επικοινωνούν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο μήκους 120 μ., το οποίο ελίσσεται κοχλιωτά σε επαφή με τον εξωτερικό τοίχο, αφήνοντας στο κέντρο έναν κυκλικό πυρήνα διαμέτρου 8,50 μ. Έτσι, σε κάθε όροφο σχηματίζεται μια κεντρική κυκλική αίθουσα, με την οποία επικοινωνούν μικρότερα τετράπλευρα δωμάτια, ανοιγμένα στο πάχος του εξωτερικού τοίχου. Ο τελευταίος όροφος έχει μόνο την κεντρική αίθουσα και έξω από αυτήν δημιουργείται δώμα, που προσφέρει εξαιρετική θέα του γύρω τοπίου της πόλης και της θάλασσας.


Όπως δείχνουν οι ιστορικές μαρτυρίες, αλλά και η εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων, η ύπαρξη τζακιών, καπναγωγών και μικρών αφοδευτηρίων με αποχετευτικό σύστημα, ο πύργος δεν είχε μόνο αμυντική χρήση, αλλά ήταν και στρατιωτικό κατάλυμα. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα ο πύργος περιβαλλόταν από χαμηλό οκταγωνικό περίβολο, ενισχυμένο με οκταγωνικούς πυργίσκους στις τρεις γωνίες του. Στο εσωτερικό του υπήρχαν ένα δερβισικό ησυχαστήριο, πυριτιδαποθήκες και δεξαμενή νερού, ενώ επάνω στην είσοδό του σωζόταν τουρκική επιγραφή που ανέφερε ότι ο πύργος του Λέοντος έγινε το 1535-1536, χρονολογία που πιθανώς αναφέρεται στην κατασκευή του περιβόλου.
Το 1983-1985 έγινε από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η αναστήλωση του μνημείου και η μετατροπή του σε εκθεσιακό χώρο. Με την ευκαιρία του εορτασμού των 2.300 χρόνων από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης, στέγασε την έκθεση "Θεσσαλονίκη - Ιστορία και Τέχνη", ενώ το 2001 την περιοδική έκθεση "Ώρες Βυζαντίου - Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο". Το 2006 στέγασε το Μουσείο της πόλης της Θεσσαλονίκης.