Γεννημένοι έναν άλλο Ιούλιο...

Ψάχνοντας θέματα για κολλάζ μανιωδώς τις τελευταίες μέρες, έπεσα πάνω σε ένα περίεργο ημερολόγιο, ένα ημερολόγιο-κολάζ φωτογραφιών που τύπωσε στις αρχές του χρόνου η εφημερίδα "Manifesto", του Πρίμο Λέβι.

Tο κοίταζα παράξενα αυτό ημερολόγιο με τίτλο «Η γήινη επανάσταση. 365 γυναίκες και άντρες που συντάραξαν την ιστορία του κόσμου», το οποίο σίγουρα θα σηκώνει τις τρίχες σταλινικών, νεοσταλινικών και δογματικών κάθε είδους. Δίπλα στον Τσε η Άννα Φρανκ, δίπλα στην Πασιονάρια η Σιμόν Σινιορέ, δίπλα στον Χο Τσι Μιν ο Τίτο, δίπλα στον Αραφάτ η Κολοντάι, δίπλα στον Σταχάνοφ ο Ταμπούκι, δίπλα στον Έριχ Φρομ και τον Μανόλη Αναγνωστάκη ο Φαμπρίτσιο Ντε Αντρέ και ο Τζέημς Ντιν. Ένα ημερολόγιο εύκολα διαλυόμενο σε μια σειρά φωτογραφιών που θυμίζουν τις κάρτες που συλλέγαμε όταν ήμασταν παιδιά, το μάτι μου έπεσε σε όσους γεννήθηκαν τον μήνα Ιούλιο.

Η σοδειά πολύ καλή. Διάλεξα μερικά από τα πρόσωπα του ημερολογίου, πρόσωπα που κατά κάποιον τρόπο προκάλεσαν την ευαισθησία μου, και τα κάλεσα να μας κάνουν παρέα - όπως εκείνο το ωραίο τραγούδι-πάρτι που ετοίμαζε ο Κηλαηδόνης καλώντας αυτούς που πολύ αγάπησε στη ζωή του.



Ανέφερα πριν τον Πρίμο Λέβι. Ο Λέβι γεννήθηκε στις 31 Ιουλίου του 1919. Το όνομά του και η λογοτεχνία του θα μείνουν για πάντα συνδεδεμένα με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Λέβι ήταν ο αριστερός Εβραίος που δεν περιοριζόταν στον θρήνο για το Ολοκαύτωμα, αλλά ήθελε να βρει τις αιτίες, και που δεν θυσίαζε εν ονόματι της εβραιοσύνης του (όπως συμβαίνει συχνά) τις αριστερές πεποιθήσεις του - αξέχαστες και πολύ προχωρημένες για την εποχή του οι κριτικές που έκανε στις κυβερνήσεις του Ισραήλ για τον τρόπο που φέρονταν στους Παλαιστίνιους. Κυρίως όμως ήταν το ζωντανό παράδειγμα της ιδέας ότι ο άνθρωπος μπορεί να πάει στον Άδη και να επιστρέψει. Η τελευταία του πράξη, όταν προς μεγάλη έκπληξη όλων πήδηξε από το μπαλκόνι του σπιτιού του το 1987, διέψευσε την εικόνα του ανθρώπου που μπορεί να ξεπεράσει τα πάντα, δεν αναίρεσε όμως τον τρόπο με τον οποίο έζησε. Απλώς ο θάνατος τον Λέβι δεν έπαψε ποτέ να τον κυνηγά.

Από την Ευρώπη στην Αφρική. Δεν μιλάμε πια συχνά για τον Πάτρικ Λουμούμπα και φαντάζομαι οι νεότεροι ούτε που έχουν ακούσει το όνομά του. Όταν όμως ήμουν δεκάχρονο παιδί, ο Λουμούμπα ήταν ένα ίνδαλμα, ήταν η ενσάρκωση της αντίληψης που μπορούσε να είχε ένα παιδί αριστερής οικογένειας για την ελευθερία και τον αντιρατσισμό. Πρέπει, ταυτόχρονα, να ήταν ένα από τα πρώτα και έντονα μαθήματα που μπορούσε να πάρει ένα παιδί για την αδικία του κόσμου, για τη βία της πολιτικής και την υποκρισία της διπλωματίας. Ο Κογκολέζος Λουμούμπα γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1925 και δολοφονήθηκε από αποικιοκράτες το 1961.



Πίσω σε ένα άλλο εμβληματικό πρόσωπο. Όταν ήμουν δεκάχρονο παιδί, ήξερα το όνομα του Μαγιακόφσκι, δεν ήξερα την ποίησή του και δεν μπορούσα να ξέρω όσα ξέρω σήμερα για τους λόγους που τον έσπρωξαν στην αυτοκτονία. Σήμερα, περισσότερο κι από την ποίησή του, με γοητεύει ο χαρακτήρας του. Ο ποιητής που πίστεψε στην επανάσταση, που πίστεψε ότι η επανάσταση καλυτερεύει τους ανθρώπους και τους απελευθερώνει ακόμα και στην ιδιωτική τους ζωή, δεν θα μπορούσε να ζήσει τον σταλινισμό και τον μπρεζνιεφισμό. Κι αν δεν έβαζε τελικά μόνος τέλος στη ζωή του, σίγουρα θα τον σκότωνε ο Στάλιν. Διότι η επίσημη επανάσταση δεν θα μπορούσε να ανεχτεί ούτε τους άναρχους στίχους του, ούτε τις τριγωνικές ερωτικές του σχέσεις, ούτε τη μόνιμη ανατρεπτική του διάθεση. Γεννήθηκε έναν Ιούλιο του 19ου αιώνα και άφησε αυτόν τον κόσμο το 1930, σε ηλικία 37 χρόνων.



Μια γυναίκα που είναι αδύνατο να σε αφήσει αδιάφορο, ακόμα κι αν δεν αγαπάς τη ζωγραφική της, ακόμα κι αν δεν αγαπάς την προσωπικότητά της. Από το σπίτι της, που σήμερα είναι μουσείο, μπορείς να υποψιαστείς πολλά για τη ζωή της: με ένα κορμί που της προξενούσε καθημερινά αφόρητους πόνους, με έναν σύζυγο που στη ζωή του τα είχε όλα μεγάλα (μέγας ζωγράφος, μέγας ιδεολόγος, μέγας μπήχτης και με μεγάλη κοιλιά) και γι' αυτό προκαλούσε την αρρωστημένη ζήλια της (γεγονός που δεν την εμπόδιζε να έχει και τις δικές της εξωσυζυγικές σχέσεις - η σχέση με τον Τρότσκι υπήρξε μία από αυτές), και με μια έντονη αίσθηση προσκόλλησης στη μεξικάνικη λαϊκή κουλτούρα, η Φρίντα Κάλο ήταν μια δυστυχισμένη, αλλά υπερήφανη γυναίκα, μια δυνατή προσωπικότητα από αυτές που έδωσε αρκετές το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Η Κάλο είχε γεννηθεί στις 6 Ιουλίου του 1907 και πέθανε το 1954, τρία χρόνια πριν τον σύζυγό της Ντιέγκο Ριβέρα.



Στην ίδια ήπειρο, αλλά πιο νότια. Οι δύο πιο γνωστές προσωπικότητες της Χιλής γεννήθηκαν και οι δύο Ιούλιο. Ο Πάμπλο Νερούντα στις 12 Ιουλίου του 1904, ο Σαλβαδόρ Αλιέντε στις 26 Ιουλίου του 1908. Πέθαναν και οι δύο με 12 μέρες διαφορά, το 1973, με το πραξικόπημα του Πινοσέτ. Ο ένας κομμουνιστής, ο άλλος σοσιαλιστής. Και οι δύο πίστευαν σε έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο. Ο ένας έγινε ο μεγάλος ποιητής της ηπείρου του - τραγούδησε τα δέντρα, τις θάλασσες, το ψωμί, τους αγρότες, την αδικία και τον έρωτα με τον ίδιο πάντα λυρισμό και με βαθιά γνώση της λαϊκής κουλτούρας της χώρας του. Ο άλλος έγινε, μαζί με τον Τσε Γκεβάρα, διαφορετικά από τον Τσε Γκεβάρα, ο μεγάλος ουτοπιστής ήρωας, αφήνοντας τη ζωή του στα σκαλιά του προεδρικού μεγάρου, στις στάχτες μιας καταλυμένης δημοκρατίας. Ο ένας χάρηκε τη ζωή του (το δείχνουν τα τρία σπίτια που είχε στη Χιλή, το Νόμπελ και το Λένιν που πήρε, οι φίλοι που τον τιμούσαν σε όλο τον κόσμο), ο άλλος έδωσε τη ζωή του για να μάθουμε ότι οι καταλήψεις των ανακτόρων, χωρίς ένα μεγάλο πλέγμα πολιτικών συμμαχιών, οδηγούν είτε στον σταλινισμό είτε στην αιματοχυσία.

Πίσω στην Ευρώπη, σε μια άλλη εμφύλια σύγκρουση. Ο αναρχικός Μπουαναβεντούρα Ντουρούτι (γεννηθείς το 1896) είχε την τύχη να βρει έναν βιογράφο ολκής, τον Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ. Ο Γερμανός συγγραφέας στο «Σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» περιγράφει με τον δικό του τρόπο τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο και το ενδιαφέρον του περιστρέφεται κυρίως γύρω από τον θάνατο του χαρισματικού αυτού αναρχικού ηγέτη, θάνατο που σηματοδοτεί καλύτερα από οτιδήποτε τις συγκρούσεις κομουνιστών-αναρχικών, τον εμφύλιο μέσα στον εμφύλιο. Τελικά, λέει ο Εντσενσμπέργκερ, ο Ντουρούτι μάλλον σκοτώθηκε από τυχαία εκπυρσοκρότηση του όπλου του (το 1936) και όχι από σφαίρα μελών του σταλινικού τότε ΙΚΚ. Όχι, δηλαδή, πως δεν θα μπορούσε να είναι κι αλλιώς...

Ο Ισαάκ Εμανουίλοβιτς Μπάμπελ γεννήθηκε την 1η Ιουλίου του 1894. Κατάφερε να επιζήσει από τα τσαρικά πογκρόμ κατά των Εβραίων, ύστερα βρέθηκε με τον φίλο του Γκόρκι στην πλευρά της επανάστασης, έγινε διάσημος με το μυθιστόρημά του «Το κόκκινο ιππικό» και μετά βρέθηκε να υπερασπίζεται τον εαυτό του από την κατηγορία του «εστετισμού». Μάταιος κόπος, ο Στάλιν τον δολοφόνησε το 1940.



Άλλος ιουλιανός συγγραφέας, ο Φραντς Κάφκα. Γεννήθηκε το 1883, μέσα σ' ένα τοπικο-γλωσσικό μπέρδεμα, αφού ήταν Τσέχος, αλλά έγραφε στα γερμανικά. Σήμερα τον διεκδικούν οι πάντες (λίγος καφκισμός θεωρείται πάντα προσόν για έναν συγγραφέα) και το μυστήριο που κάλυψε τη ζωή του και τους έρωτές του βοήθησε στο να γίνει ακόμα πιο δημοφιλής. Κανένας πάντως δεν τραγούδησε την απόγνωση του σύγχρονου ανθρώπου μπροστά στα πλοκάμια της απρόσωπης εξουσίας, όπως αυτός στη «Δίκη».



Ιουλιανοί ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος (υπολογίζουν ότι γεννήθηκε στις 20 Ιουλίου του 323), ο Σιμόν Μπολιβάρ (1783), ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι (1807), τρεις προσωπικότητες που άλλαξαν πραγματικά τη μορφή του κόσμου. Ιουλιανός ήταν και ο Έλιο Βιττορίνι (1908), Ιταλός κομμουνιστής συγγραφέας που έμεινε περισσότερο γνωστός για τις μάχες που έδινε ως διανοούμενος (αυτό που λείπει, δηλαδή, σήμερα από την Ελλάδα) ακόμα και με τον Τολιάτι, παρά για τα μυθιστορήματά του. Εγκατέλειψε το κόμμα μετά τα γεγονότα της Ουγγαρίας.

Ιουλιανός και ο Ούγκο Τσάβες (γεννημένος το 1954). Για τους μισούς λατινοαμερικάνους αριστερούς μέγας ηγέτης, για τους άλλους μισούς μέγας απατεώνας. Η κουβανική τηλεόραση, όταν ήμουν στην Αβάνα, αφιέρωνε κάθε απόγευμα τουλάχιστον τρεις ώρες στον Τσάβες. Το μόνο σίγουρο είναι πως έχει θεατρικό τάλαντο και ότι ο λαϊκισμός του πάει σύννεφο. Τώρα τελευταία λένε ότι δεν τα πάει καθόλου καλά στη διαχείριση των οικονομικών της χώρας του.

Τελευταίος ένας μεγάλος του 20ού αιώνα, που βρίσκεται πάντα ανάμεσά μας, με έντονη ακόμα την παρουσία του. Ο Νέλσον Μαντέλα (γεννήθηκε το 1918) ίσως είναι μια από τις ελάχιστες εξαιρέσεις πολιτικού ηγέτη που θα πεθάνει σε πλήρη δόξα και τιμή. Ως πολιτικός τα κατάφερε το ίδιο καλά ενώ βρισκόταν στις φυλακές και έξω από αυτές, ελευθερώνοντας ένα κράτος και ταυτόχρονα εγκαθιδρύοντας μια σωστή δημοκρατία. Ο Μαντέλα απέδειξε ότι τίποτα δεν είναι απίθανο και ότι η δύναμη δεν βρίσκεται στους λεονταρισμούς, αλλά στον πεισματικό, συνεχή αγώνα που προχωράει βήμα-βήμα. Ο μόνος από τους μεγάλους ήρωες που δεν απογοήτευσε τον κόσμο του, ο μόνος που ήξερε πότε να εγκαταλείψει την εξουσία

Κάστρο, το ακούς;