Ξεφυλλίζοντας τον άνθρωπο

Το βιβλίο είναι ένας ζωντανός οργανισµός. Αναπνέει στα χέρια του αναγνώστη, µιλάει, σπαρταράει, κλαίει, αγωνίζεται, θυµώνει. Μαζί του και ο αναγνώστης άλλοτε περισσότερο άλλοτε λιγότερο ερωτεύεται, παθιάζεται, εκνευρίζεται, γελάει, αγωνιά, ηρεµεί, βαριέται. Το µόνο σίγουρο είναι ότι ο αναγνώστης δεν βγαίνει µετά την εµπειρία αυτή ποτέ ο ίδιος.
Υπάρχει όμως µια βιβλιοθήκη, η οποία στα ράφια της δεν διαθέτει βιβλία. Ή µάλλον δεν διαθέτει χάρτινα βιβλία, ούτε καν e-βιβλία. Διαθέτει όµως ανθρώπους, τις ιστορίες τους και τις εµπειρίες τους. Και κάτι παραπάνω. Τη διάθεσή τους να τα κοινωνήσουν όλα αυτά µε έναν τρόπο που να ενισχύει την προώθηση της διαφορετικότητας.
Είναι το Living Library, ελληνιστί ζωντανή βιβλιοθήκη.

Η ιδέα ξεκίνησε το 1993 στην Κοπεγχάγη από µια οµάδα 5 νέων που ανήκαν στη ΜΚΟ «Stop The Violence» και ήρθε ως αντίδραση στον παρ’ ολίγον θανάσιµο τραυµατισµό µε µαχαίρι ενός κοινού τους φίλου. Ο φίλος τους τελικά επιβίωσε, η οµάδα των πέντε ωστόσο, δηλαδή οι Asma Mouna, Christoffer Erichsen, Thomas Bertelsen και τα αδέλφια Ronni και Dany Abergel, αποφάσισαν να προσπαθήσουν να κάνουν κάτι σχετικά µε το πρόβληµα της «µη ανοχής» που άρχιζε τότε να παίρνει διαστάσεις σε µια όψιµη πολυπολιτισµική Κοπεγχάγη των αρχών της δεκαετίας του 1990. Άρχισαν λοιπόν µια προσπάθεια για ευαισθητοποίηση κυρίως των νέων σε ζητήµατα ανεκτικότητας, αποδοχής και ενσυναίσθησης.
Το 2000 έλαβαν µέρος στο Φεστιβάλ του Roskilde, το οποίο συγκαταλέγεται στα σηµαντικότερα ευρωπαϊκά φεστιβάλ, µε δράσεις που ενθάρρυναν τη µη βία, τον διάλογο, την επικοινωνία και το χτίσιµο ανθρώπινων σχέσεων. Εκεί ξεκίνησε η ιδέα για τη ζωντανή βιβλιοθήκη.

Στην απλούστερη της µορφή η Living Library είναι ένα είδος κινητής βιβλιοθήκης, διαµορφωµένης µε τρόπο που να ενθαρρύνει τη διάδραση και το διάλογο, µέσα από την απλότητα και τη θετική διάθεση. Οι διοργανωτές της Living Library θέλουν να είναι όλα απλά και ουσιαστικά. Οι αναγνώστες «δανείζονται» τους ανθρώπους-βιβλία για ένα ηµίωρο ή 20 λεπτά (αναλόγως µε το σουξέ, το ευπώλητο του «βιβλίου») και το «διαβάζουν» συνοµιλώντας µαζί του µε έναν χαλαρό τρόπο. Έχουν έτσι τη δυνατότητα να ανακαλύψουν πώς σκέφτεται, αγαπάει, φοβάται ένας πυροσβέστης, µια λεσβία, µια ανύπαντρη µητέρα, ένας µουσουλµάνος, ένας υπέρβαρος, ένας διπολικός, ένας άστεγος, µια συγγραφέας, ένας συνταξιούχος, µια νοικοκυρά, ένας άνεργος, ένας άντρας-νταντά… Ο κατάλογος των βιβλίων ατελείωτος!

Μάλιστα ενθαρρύνονται από τους διοργανωτές να δανειστούν βιβλία που αντιπροσωπεύουν τις πιο µεγάλες τους δυσκολίες. Η αφίσα της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του Swiss Cottage στο Λονδίνο λέει «στη ζωντανή βιβλιοθήκη µπορείς να κατεβάσεις από το ράφι τη χειρότερή σου προκατάληψη – διάλεξε από τον κατάλογό µας!»
Έτσι, όπως γράφει ο Ronni Abergel, όταν προκαλείς τα πιο συνήθη στερεότυπα µε θετικό και χιουµοριστικό τρόπο, δίνεις την ευκαιρία στους ανθρώπους να τα σπάσουν. Γιατί τι νόηµα έχει να κουνήσεις δασκαλίστικα το δάχτυλο σε όσους έχουν και αναπαράγουν στερεότυπα, φοβίες και ρατσισµό, αν δεν τους δώσεις τη δυνατότητα να γνωρίσουν εκείνο που φοβούνται; Είναι ένας συµπαγής αλλά και εύκολος (και εύκολα µεταβιβάσιµος) τρόπος προώθησης της ανοχής και της κατανόησης.

Το 2003 η µεθοδολογία τους και οι τεχνικές τους ενσωµατώθηκαν στο πρόγραµµα εκπαίδευσης νέων στα ανθρώπινα δικαιώµατα του Συµβουλίου της Ευρώπης.
Στη συνέχεια, και µε τη συµβολή του Συµβουλίου της Ευρώπης, η ιδέα ταξίδεψε και υιοθετήθηκε από χιλιάδες ανθρώπους στην Ευρώπη, σε χώρες όπως η Ρουµανία, η Ισλανδία, η Ιταλία, η Σλοβενία, η Πορτογαλία, το Βέλγιο, η Κύπρος, η Νορβηγία και η Αυστραλία εκτός ευρωπαϊκών συνόρων η οποία εξελίχτηκε από µοναχικός καβαλάρης αρχικά στη χώρα µε τη µοναδική µόνιµη και στεγασµένη Living Library. Πρόσφατα στο παιχνίδι της ζωντανής ανάγνωσης µπήκαν το Μεξικό, οι ΗΠΑ, η Βραζιλία και η Ελλάδα.

Αυτό που κάνει τη Living Library τόσο δηµοφιλή είναι η δυνατότητα που παρέχει για ευελιξία ως προς τις οικονοµικές απαιτήσεις ενός τέτοιου εγχειρήµατος. Το πιο ακριβό ενεργητικό της Living Library είναι ο χρόνος και η εθελοντική προσφορά των ανθρώπων που δουλεύουν γι’ αυτή. Και πιστέψτε µε, χρειάζονται χέρια! Τόσο για τη φροντίδα των αναγνωστών, ώστε µέσα σε ένα χαλαρό περιβάλλον να έρθουν αντιµέτωποι µε τους φόβους τους και µε εκείνο που δεν γνωρίζουν, όσο και για την ασφάλεια και ψυχική ισορροπία των «βιβλίων», τα οποία ενδεχοµένως πρέπει να αναπαράγουν τραυµατικές στιγµές της ζωής τους.

Οι εµπνευστές του Living Library έχουν κι έναν αδιαπραγµάτευτο όρο. Η βασική προϋπόθεση που θέτουν είναι να παρέχεται στο κοινό δωρεάν, ορµώµενοι από τη βασική φιλοσοφία τους, αλλά αποφεύγοντας ταυτόχρονα τον σκόπελο της κερδοσκοπίας από τους υποψήφιους διοργανωτές διεθνώς.

Πρώτη φορά άκουσα για το project της Living Library από τον Νικ, ένα ριζοσπάστη ακτιβιστή βιβλιοθηκάριο (ναι, υπάρχουν και αυτοί!) και υπεύθυνο για το αντίστοιχο εγχείρηµα στην Αγγλία. Και θυµάµαι µια καταπληκτική ιστορία που µου αφηγήθηκε. Σε µια διοργάνωση στο Μάντσεστερ ένας πολλά βαρύς –macho όπως τον περιέγραψε ο Nick– νεαρός ντυµένος µε το χαρακτηριστικό στυλ των ράπερ της βόρειας Αγγλίας περιφερόταν στον χώρο της διοργάνωσης δείχνοντας έντονο ενδιαφέρον, αλλά κρατώντας ταυτόχρονα και τις αποστάσεις του. Το διερευνούσε τέλος πάντων. Οι εθελοντές αρµόδιοι για την ασφάλεια είχαν κάπως θορυβηθεί, ήταν κι εκείνοι διερευνητικοί. Κάποια στιγµή ο νεαρός πλησίασε το πληροφοριακό σταντ και ζήτησε διευκρινίσεις µε ζόρικο ύφος που δεν σήκωνε και πολλά πολλά. Όταν του εξήγησαν οι αρµόδιοι εθελοντές, πήρε τον κατάλογο µε τα βιβλία στα χέρια του και χωρίς δεύτερη µατιά ζήτησε να δανειστεί το φυλοµεταβατικό βιβλίο, τον άνθρωπο δηλαδή που ήταν εκεί για να µιλήσει για τις εµπειρίες του από εγχείρηση αλλαγής φύλου. Μα είσαι σίγουρος, του έλεγε ο εθελοντής; Καταλαβαίνεις τι θα πει transgender? Καταλάβαινε…

Όπως αποδείχτηκε τελικά το νεαρό αγόρι βρισκόταν σε ένα αντίστοιχο δίληµµα. Κανείς άλλος φυσικά δεν ξέρει τι ειπώθηκε στη διάρκεια αυτών των 20 λεπτών δανεισµού. Η ανακούφιση που φαινόταν στο πρόσωπό του, ωστόσο, όταν τελείωσε ο δανεισµός κάνει ακόµα τον Νικ να αφηγείται αυτήν την ιστορία, χωρίς να της προσδίδει κανένα θεραπευτικό χαρακτήρα. Όταν την αφηγείται δεν προσπαθεί να σε πείσει για την αξία της Living Library. Σου αφηγείται απλώς άλλη µια ανθρώπινη ιστορία.

Αυτό άλλωστε δεν κάνει ένα βιβλίο;

Info
The Living Library: http://living-library.org/index.html. Roskilde Festival: http://www.roskilde-festival.dk/uk/. Human Rights Education Youth Program: http://eycb.coe.int/eycbwwwroot/hre/index.asp. Council of Europe: http://www.coe.int/

Πηγή: Γραμμένο από την Ζωή Κόκαλου