Η ημέρα της γιορτής του αγίου (6 Δεκεμβρίου) είναι γενική αργία για την πόλη. Δημοτικά και ιδιωτικά καταστήματα, όπως και σχολεία και δημόσιες υπηρεσίες παραμένουν κλειστά, δίνοντας στη μέρα, μια εντύπωση Κυριακής. Το προηγούμενο απόγευμα τελείται στον ιερό ναό πανηγυρικός μέγας εσπερινός και την ημέρα της γιορτής, αμέσως μετά την ολοκλήρωση της Θείας Λειτουργίας, πραγματοποιείται η περιφορά της εικόνας του Αγίου Νικολάου στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, συνοδεία πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, της ΠΑΝΔΩΡΑΣ και της μουσικής του στρατού, ταγμάτων της τοπικής εφορίας οδηγών και προσκόπων και φυσικά πλήθους κόσμου, που γεμίζει ασφυκτικά κι από νωρίς τους κεντρικούς δρόμους της πόλης για να συμμετάσχει στην περιφορά της εικόνας του προστάτη αγίου τους. Θα πρέπει να υπάρχει κάποιος πολύ σοβαρός λόγος, συνήθως ασθένεια και μάλιστα σοβαρή, για να μη παρευρίσκεται κάποιος στην περιφορά.
Από την ημέρα καθιέρωσης του Αγίου Νικολάου σε πολιούχου της Κοζάνης (9/4/1953) δεν υπήρξε ούτε μία χρονιά που να μην πραγματοποιήθηκε η περιφορά της εικόνας την ημέρα της γιορτής του Αγίου Νικολάου. Κι επειδή εκείνες τις μέρες κάνει κρύο και ρίχνει συνήθως το πρώτο χιόνι του χειμώνα -ούτε αυτό εμποδίζει τον άγιο να τριγυρίσει και να ευλογήσει τους δρόμους της πόλης του- οι γιαγιάδες λένε στα εγγονάκια τους ότι σήμερα χιονίζει γιατί «ο Άι-Νικόλας χτενίζει τα γένια του».
Η επιλογή του Αγίου Νικολάου ως προστάτη του νέου ναού ήτανε μία προσωπική επιλογή του Κοζανίτη άρχοντα Χαρίση Τράντα, ο οποίος επιστρέφοντας από τη Ρωσία, όπου επί χρόνια ζούσε δίπλα σε κάποιο ευκατάστατο θείο του -ο οποίος τον έχρισε μετά το θάνατό του γενικό κληρονόμο του- μαζί με το φιρμάνι της άδειας ανέγερσης του νέου ιερού ναού, έφερε μαζί του και κάποιες από τις εκεί συνήθειες.
Ο Άγιος Νικόλαος, θαλασσινός άγιος για τους Έλληνες και την Ορθόδοξη παράδοση, είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους ορθοδόξους της Ρωσίας. Ακολουθώντας την παράδοση αυτή ο Τράντας τον επέλεξε και σαν προστάτη άγιο της πόλης του κι ας μην είχε εδώ θαλασσινούς να προστατέψει.
Η οικοδόμηση του ιερού ναού του Αγίου Νικολάου ξεκίνησε το 1664, πριν ακόμα μεταφερθεί η έδρα της Επισκοπής από τα Σέρβια στην Κοζάνη (αυτό τελικά συνέβη το 1745), με πρωτοβουλία του Τράντα, ο οποίος πάσχισε πολύ για την καλοποίηση της πόλης. Κατασκεύασε βρύσες σε διάφορα σημεία του οικισμού, φύτεψε αιωνόβια πλατάνια και έφτιαξε σκεπαστή αγορά. Είχε προηγηθεί, πάλι με ενέργειες του Τράντα η ανακήρυξη της Κοζάνης σε «μαλικιανέ», πέρασε δηλαδή στη δικαιοδοσία της μητέρας του Σουλτάνου και μάλλον στο πλαίσιο αυτών των προνομίων της παραχωρήθηκε από την Υψηλή Πύλη και η άδεια οικοδόμησης του νέου ιερού ναού.
Μία παράδοση ότι στην ίδια θέση υπήρχε παλαιότερος ναός, που κατεδαφίστηκε κάποια στιγμή το 17ο αιώνα για να χτιστεί στη θέση του η νέα εκκλησία, δεν επιβεβαιώνεται. Η ανέγερση του νέου ναού αποφασίστηκε εξαιτίας της αύξησης του μεγέθους της πόλης και του αριθμού των κατοίκων της. Άλλωστε, η θέση που επιλέχτηκε για την κατασκευή της νέας εκκλησίας ήταν και τότε, όπως και τώρα, στο κέντρο του οικισμού, άρα εύκολα προσβάσιμη στους πιστούς, που βοήθησαν ποικιλοτρόπως, όπως ο καθένας μπορούσε, με χρήματα και προσωπική εργασία στην κατασκευή του Αγίου Νικολάου. Τα χρόνια επέβαλλαν οι εκκλησίες να μη τραβούν την προσοχή του κατακτητή, όσα προνόμια κι αν είχαν οι πόλεις, και γι' αυτό ο Άγιος Νικόλαος χτίστηκε χαμηλά και στην αρχή τουλάχιστον χωρίς κωδωνοστάσιο.
Το 1721, με νέο φιρμάνι που εξασφαλίζουν οι Κοζανίτες από την Υψηλή Πύλη, ο ναός ανακαινίζεται εκ βάθρων (πιθανόν να κατεδαφίστηκε και να χτίστηκε ξανά όλη η εκκλησία) και οι εργασίες ολοκληρώνονται το 1730, επί Επισκόπου Ζαχαρίου, με την αγιογράφηση του ιερού ναού, έργο των Γιαννιωτών αδελφών Νικολάου και Θεοδώρου και μέχρι το 1747 με 1750 ολοκληρώνονται και τοποθετούνται το ιερό τέμπλο κι όλα τα υπόλοιπα ξυλόγλυπτα μέρη του ιερού ναού. Όλα σχεδόν τα ξυλόγλυπτα καλύπτονται από λεπτό φύλλο χρυσού, ενώ τα φωτοστέφανα των κεντρικών μορφών των τοιχογραφιών καλύπτονται από μονοκόμματες χρυσές πλάκες. Οι τοιχογραφίες του γυναικωνίτη είναι μεταγενέστερες και άλλης τεχνοτροπίας, γεγονός που επιβεβαιώνει την πληροφορία ότι ο γυναικωνίτης χτίστηκε κάποια χρόνια αργότερα από τον κεντρικό ναό. Κατά μία πληροφορία αγιογράφος του τμήματος αυτού ήταν ένας λαϊκός αγιογράφος από τη Σαμαρίνα.
Άδεια ανέγερσης κωδωνοστασίου δόθηκε το 1728 επί Σουλτάνου Αχμέτ Γ΄ για να αποκτήσει η εκκλησία «σήμαντρα σιδερένια και ξύλινα». Μέχρι τότε οι πιστοί καλούνταν στις θείες λειτουργίες από το νεωκόρο ή ειδικό κράχτη.
Προγενέστερα και για σύντομο χρονικό διάστημα είχε επιτραπεί η κωδωνοκρουσία, ο ήχος όμως από τις καμπάνες ενοχλούσε τους μουσουλμάνους κατοίκους των τριγύρω από την πόλη χωριών, που ζήτησαν και πέτυχαν την απαγόρευση της. Κι επειδή ο ναός ήταν χαμηλός και σχεδόν αθέατος από μακρινή απόσταση, οι Κοζανίτες, με τη νέα άδεια στα χέρια τους, αποφασίζουν να χτίσουν ένα ψηλό και επιβλητικό καμπαναριό, τετράγωνο, εμβαδού 42 m2, με προσανατολισμό τέτοιο ώστε κάθε μία από τις τέσσερις πλευρές του να αντιστοιχεί σ' ένα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, με 6 ορόφους και 26 μέτρα ύψος, για την εποχή του πύργος σωστός, από τον κάλφα (=πρωτομάστορα) Ανδρέα (από τη Σέλιτσα =Εράτυρα του Βοΐου), όπως μαρτυρεί και η επιγραφή στον ανατολικό τοίχο του ισογείου, πάνω και δεξιά. Το καμπαναριό, που είναι από τότε και είναι μέχρι σήμερα «εμφανές σημείο» και σήμα κατατεθέν της Κοζάνης και δεν τάραξαν ούτε ο μεγάλος πόλεμος, ούτε ο βομβαρδισμός του 1941, που ισοπέδωσε το δεύτερο όροφος του Δημαρχείου δίπλα, ούτε ο μεγάλος σεισμός του 1995.
Το πρώτο μέρος του κωδωνοστασίου χτίστηκε, όπως βεβαιώνουν και οι εγγράμματες αναφορές στις τέσσερις όψεις του, το 1855 και στην κορυφή του τρούλου, αντί σταυρού (που απαγορευόταν, αν και οι Κοζανίτες στην αρχή προσπάθησαν να παραβλέψουν την απαγόρευση και για λίγο καιρό μάλιστα το πέτυχαν1) τοποθέτησαν ένα μεταλλικό περιστέρι με ανοιχτές φτερούγες, που από μακριά έδινε την εντύπωση σταυρού. Το πρώτο ρολόι, μιας μόνο όψεως, ήταν δωρεά του Ηλία Κουτσιμάνη και τοποθετήθηκε στην ανατολική πλευρά του κωδωνοστασίου κάποια στιγμή πριν το 1867 (χρονιά θανάτου του δωρητή του).
Το 1939 προστέθηκε ο έβδομος όροφος και τοποθετήθηκε το νέο ρολόι τεσσάρων όψεων, δωρεά του Κωνσταντίνου Μαμάτσιου2, άξιου τέκνου και μεγάλου ευεργέτη της πόλης. Από τότε οι Κοζανίτες χαριτολογώντας ονομάζουν το ρολόι τους «Μαμάτσιο», το όνομα δηλαδή του δωρητή του και περιμένουν με αγωνία, αλλά και αγαλλίαση κάθε χτύπημά του. Οι πρώτοι χτύποι του νέου ρολογιού των τεσσάρων όψεων ακούστηκαν στις 24:00 της 31ης Δεκεμβρίου 1939. Τον Απρίλιο του 1941 μετά την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα και τον βομβαρδισμό λίγες μέρες αργότερα της Κοζάνης, ο πρώτος όροφος του Δημαρχείου καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Από τα θραύσματα η ανατολική και η νότια πλευρά των τριών πάνω ορόφων του κωδωνοστασίου υπέστη επιπόλαια, ανεξίτηλα ωστόσο, τραύματα, το ίδιο όμως παρέμεινε ακλόνητο.
Την ώρα του βομβαρδισμού, το απόγευμα της Πέμπτης 10 Απριλίου 1941, προπαραμονή της γιορτής του Λαζάρου, στην εκκλησία τελούνταν εσπερινός και ήταν κατάμεστη από κόσμο. Παρότι ο πρώτος όροφος του Δημαρχιακού Μεγάρου δίπλα επλήγει από τις βόμβες και καταστράφηκε ολοκληρωτικά, κανένα από τα θραύσματα δεν έπληξε το κωδωνοστάσιο ή το ναό του Αγίου Νικολάου και όλοι οι κάτοικοι αμέσως μίλησαν για το θαύμα του «παππούλη» Άι- Νικόλα που άπλωσε το χέρι του και προστάτεψε την πόλη.
Συχνά κατά τη διάρκεια όλων των χρόνων της λειτουργίας του, φιλοξενώντας βασιλιάδες και σπουδαίους πολιτικούς και πνευματικούς ηγέτες, ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου έγειρε πολλές συζητήσεις περί αντικατάστασης ή έστω επιδιόρθωσής του. Πολλές φορές κατά τη διάρκεια των χρόνων της Τουρκοκρατίας, με ευθείς ή πλάγιους τις πιο πολλές φορές τρόπους, η Κοζάνη κατάφερε να εξασφαλίσει από την Υψηλή Πύλη άδειες για την επισκευή της εκκλησίας, αποβλέποντας κυρίως στην κατεδάφιση της και στην ανέγερση καινούργιας, συζητήσεις που συνεχίστηκαν και μετά το 1912 και την απελευθέρωση της Κοζάνης. Στις 6 Νοεμβρίου 1926 ο ναός κηρύχτηκε αρχαιολογικό διατηρητέο μνημείο, οπότε κάθε σκέψη για κατεδάφιση και εκ νέου ανέγερση του δεν μπορούσε πλέον να πραγματοποιηθεί. Ωστόσο οι σκέψεις δημιουργίας νέου ναού συνεχίστηκαν και μετά το 1926, κυρίως λόγω του χαμηλού της εκκλησίας και του σκοτεινού εσωτερικού χώρου, που ταλαιπωρούσε τους ιερείς κατά την εξάσκηση των ιερών καθηκόντων τους. Οι προσπάθειες αυτές έφτασαν σε ένα τελικό στάδιο το 1961 επί Μητροπολίτου Διονυσίου ( 1958-1998 ) και το έργο ανέγερσης του νέου ναού «υπέρθεν του παλαιού ναού» επρόκειτο να ξεκινήσει το 1970, δεν πραγματοποιήθηκε όμως ποτέ, γιατί μερίδα Κοζανιτών διαφώνησε, κυρίως για την τύχη του καμπαναριού, διότι το πρόπλασμα που είχε εκτεθεί προέβλεπε την κατεδάφισή του και την ανέγερση νέου, μικρότερου στο βορειοδυτικό άκρο του ναού.
Το 1986 πραγματοποιήθηκε η αποξήλωση, ο καθαρισμός και η κατασκευή νέας στέγης και ο καθαρισμός των τοιχογραφιών, που είχανε μαυρίσει από τα χρόνια και τους καπνούς των κεριών, που μέχρι πρόσφατα οι πιστοί άναβαν μέσα στο ιερό ναό κι όχι στον πρόναο, όπως σήμερα συνηθίζεται. Η αποκατάσταση του καμπαναριού άρχισε το 1995 με την ευθύνη του Δήμου Κοζάνης και ολοκληρώθηκε κατά ευτυχή συγκυρία λίγο πριν τον καταστροφικό και απρόσμενο για την περιοχή μας σεισμό των 6,6 R της 13ης Μαΐου 1995.
Ο Άγιος Νικόλαος αναγνωρίσθηκε ως πολιούχος της πόλης της Κοζάνης με το Βασιλικό Διάταγμα της 9ης Απριλίου 1953 και φέρει όλα αυτά τα χρόνια της συνύπαρξής μας τον τίτλο του στοργικού παππούλη της Κοζάνης.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γιώργος Χαρ. Παφίλης στο άρθρο του Το χτύπημα της καμπάνας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ, 23 Δεκεμβρίου 2005, σελ. 8-9) οι Κοζανίτες, όταν έχτισαν το καμπαναριό, παρέβλεψαν την παραπάνω απαγόρευση και τοποθέτησαν στην κορυφή του σταυρό, γεγονός που όταν το αντιλήφθηκε το μουσουλμανικό στοιχείο της περιοχής δεν μπορούσε να το ανεχθεί. Έτσι ύστερα από πιέσεις και διαμαρτυρίες του Αγά του Μπουτζακίων προς την Τουρκική διοίκηση, κατάφεραν να κατεβάσουν το σταυρό από τον τρούλο του κωδωνοστασίου, με την προϋπόθεση όμως να χτυπούν ελεύθερα οι καμπάνες.
2 Ο Κωνσταντίνος Μαμάτσιος, απέκτησε με σκληρή δουλειά, μεγάλη περιουσία στην Αμερική και βοήθησε πολλές φορές την πόλη της Κοζάνης. Ήταν μέγας δωρητής και κατά τη δημιουργία του Νομαρχιακού Νοσοκομείου της πόλης, για την ολοκλήρωση του οποίου πρόσφερε 100.000 δολάρια, καθώς όπως ο ίδιος έλεγε, όταν ήταν μικρός είδε τη μητέρα του να πεθαίνει λόγω έλλειψης γιατρών και φαρμάκων. Η δημιουργία του νοσοκομείου ήταν ένα χρέος για να μη ζήσει κανένα άλλο παιδί τις δύσκολες στιγμές που εκείνος πέρασε. Σαν ελάχιστο φόρο τιμής το Νοσοκομείο Κοζάνης φέρει σήμερα το όνομά του και ονομάζεται «Μαμάτσειο Νομαρχιακό Νοσοκομείο Κοζάνης».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά. Εκδ: Ιεράς Μητρόπολις Κοζάνης. Κοζάνη : 1994.
2.Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Ελευθερουδάκης Α.Ε. Αθήνα : 1927.
3.Στρ. Ηλιαδέλη. Νεότερα στοιχεία για το Ναό και το κωδωνοστάσιο του Αγίου Νικολάου Κοζάνης. ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, Δεκέμβριος 1997, αρ.τ: 38-39, σελ: 32-53. Θεσσαλονίκη : 1997.
4.Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Εκδ: Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Κοζάνη : 2004.
5.Β.Π. Καραγιάννη. Χρονολόγιο Κοζάνης (1392-1993). ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, έτος Ζ΄, σελ: 98-112. Κοζάνη : 1996.
6.Μάκη Καραγιάννη. Το κωδωνοστάσιο του Αγίου Νικολάου. ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, Μάιος 1993, αρ.τ: 64, σελ: 3.
7.Παναγ. Ν. Λιούφη δ.φ. Ιστορία της Κοζάνης. Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : 1924.
8.Μαλλιάρης-Παιδεία. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Μαλλιάρης-Παιδεία / Πήγασος Εκδοτική Α.Ε. Θεσσαλονίκη : 2005.
9.Μιχ. Παπακωνσταντίνου. Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912). Εκδ: ΕΣΤΊΑ. Αθήνα : 1992.
10.Του ιδίου. Σύντομη ιστορία της Κοζάνης. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ «ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» 1961, τόμος 2ος, σελ: 47-64. Κοζάνη : 1961.
11.ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ - ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Πάπυρος. Αθήνα : 1990.
12.Γιώργου Χαρισίου Παφίλη. Πέμπτη 10ης Απριλίου 1941 Ημέρα που οι βόμβες έπληξαν το Δημαρχείο Κοζάνης. ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ, 8 Απριλίου 2006, σελ: 12-13. Κοζάνη : 2006.
13.Του ιδίου. Το χτύπημα της καμπάνας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ, 23 Δεκεμβρίου 2005, σελ: 8-9. Κοζάνη : 2005.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ
1.http:// www.giapraki.com/ content.php?article.1003
2.http:// www.giapraki.com/ content.php?article.1004
3.http:// www.giapraki.com/ content.php?article.1249
4.http://www.sourdos.gr/ content.php?article.26
5.http://www.sourdos.gr/ content.php?article.57
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου